Het Loonse stationskwartier was voor Haspengouw, dé boomgaard van Europa, gedurende een eeuw de poort naar de wereld. Spoorlijn 23 en de fruiteconomie hebben diepe sporen in de geschiedenis en in het landschap achtergelaten. Vanuit de kracht van dit landschap en het economisch erfgoed is het Stationsplein (nu: Stroopplein) heringericht tot een hotspot van fiets- en wandelbeleving. Het is een plek van ontmoeting en betekenis voor Limburgers en gasten. Net zoals in de glorietijd van het Fruitspoor.
De site is een belangrijk eerste referentieproject voor de verdere ontwikkeling van de Fruitroute: een belevingsroute voor fietsers die de steden Tongeren, Borgloon en Sint-Truiden met elkaar verbindt en die gebaseerd is op het oude Fruitspoor (Spoorlijn 23) en op de voormalige Romeinse Weg.
De Fruitroute wordt een topbelevingsroute die gasten en bewoners de regio op een andere manier laat beleven, een route met verrassende statements in natuur en erfgoed, een route die het erfgoed op een creatieve en verrassende wijze ontsluit en waarbij erfgoed, dat haar initiële functie heeft verloren, gevaloriseerd wordt door het te herbestemmen, een route met een authentiek verhaal en een eigen gastronomische/culinaire identiteit. Deze uitgangspunten werden vertaald naar een architecturaal ontwerp voor het voorheen desolate, verharde en inspiratieloze stationsplein in Borgloon.
De keuze om deze locatie als eerste te ontwikkelen is ingegeven door de centrale ligging van Borgloon in het Haspengouwse landschap, de erfgoedwaarde van de site, de aanwezigheid van het fruitbelevingscentrum, en van services zoals het bezoekersonthaal, fietsverhuur, …
De herontwikkeling van de site vertrekt vanuit de kracht van het landschap en het industriële verleden. Deze omgeving vroeg niet om hoogstandjes of om spektakelarchitectuur: bombastische concepten of technische complexiteit zijn niet op hun plaats. In tegendeel: hier is de kracht van de beheersing groter dan de wil om te schitteren. Het landschap komt opnieuw aan de oppervlakte en lijkt de restanten en de fragmenten van de oude industrie weer over te nemen. Storende elementen zoals uitgestrekte verhardingen, onsamenhangende inrichtingen en moeilijke hoogteverschillen maakten plaats voor een inrichting waar erfgoed, landschap en functionaliteit in synergie samenwerken.
Het resultaat is een plein dat -net zoals een station- de bezoeker uitnodigt, prikkelt en verder op weg brengt.
Een langgerekt en slank volume van ongeveer 70 x 7 meter met afwisselend overdekte, halfoverdekte en open plekken werd geplaatst op een licht verhoogd betonnen perron. De ritmiek van de slanke haute kolommen versterkt de ervaring van de passerende fietser. Net als een echt stationsgebouw vervult het Fruitstation meer dan enkel een onthaalfunctie. Het gebouw is een herkenningspunt en een veelzijdige, stedelijke plek langs het spoor. Net zoals in de glorietijd van het Fruitspoor.
Het plein wordt, net zoals een spoorweg, doorsneden door het fietsroutenetwerk, maar ook de oude spoorlijnen werden aan de oppervlakte gebracht en vormen een hedendaagse referentie naar het verleden.
Groene zones met streekeigen beplanting zijn een referentie naar het Haspengouwse (fruit)landschap.
Door voldoende parkeerplaatsen voor auto’s en bussen te behouden maar deze niet meer centraal te plaatsen, krijgen fietsers en wandelaars vrij spel in een groene, gastvrije open ruimte.
Criterium 1: Duurzaamheid (5 punten)
– er werd consequent gekozen voor aanplant met streekeigen beplanting
– in het bestek over de overheidsopdracht ‘Heraanleg en ontharding van het stationsplein en aanliggende straten, nieuwbouw en verbouwing van gebouwen’ wordt in de gunningscriteria expliciet ingegaan op het onderwerp duurzaamheid: citaat: ‘De aannemer geeft aan op welke manier hij aandacht voor kwaliteit en duurzaamheid zal toepassen in dit project. Enerzijds bij het uitvoeren van werkzaamheden en anderzijds bij het toepassen van materialen. Voorstellen voor alternatieve materialen, hergebruik van materialen en alternatieve technieken – die de duurzaamheid bevorderen of de milieu-impact verminderen – krijgen een positieve quotering. Voorstellen voor het beperken van onderhoudskosten worden ook aangenomen.’ Het onderdeel duurzaamheid is een aspect van het gunningscriterium ‘projectorganisatie’, dit gunningscriterium vertegenwoordigt 30% van de toe te kennen punten, het onderdeel duurzaamheid heeft daarin een waarde van 4 punten.
– bij de keuze van materialen, zoals bijvoorbeeld houtsoort, werd voorkeur gegeven aan materialen met een milieucertificering
– weerbaarheid tegen klimaatverandering: wateropvang via een bufferbekken
– halfverhardingen zijn van het duurzame, milieuvriendelijke materiaal van de firma ‘Koers’
Criterium 2: Maatschappelijk karakter (3 punten)
– toegankelijkheid: de ontwerp- en realisatieplannen werden grondig gescreend en geadviseerd door Inter, het Vlaams expertisecentrum toegankelijkheid
– gunningsprocedure is een procedure overheidsopdrachten waarbij expliciet de maatregel non-discriminatie wordt opgevolgd, in essentie: de aanbestedende overheid heeft in elke fase van de gunningsprocedure de mogelijkheid om een inschrijver uit te sluiten die veroordeeld werd voor een misdrijf dat zijn professionele integriteit aantast. Hierbij kan de niet-naleving van strafrechtelijk sanctioneerbare milieu- en sociale wetgeving beschouwd worden als een misdrijf dat de professionele integriteit aantast
– zoals eerder beschreven wordt met dit ontwerp beoogd om verleden en heden van Haspengouw tastbaar te maken, en dit onder meer door: het stationsgebouw, de sporen aan de oppervlakte, de streekeigen aanplant, de relatie met het Fruitbelevingscentrum, … Ieder aspect van het ontwerp is dan ook een vertaling van het verleden van deze locatie
– het stationsplein wordt deels omzoomd door appartementsgebouwen, de inwoners van deze appartementen werden in de realisatiefase geïnformeerd bij de verschillende uitvoeringsstappen, werden uitgenodigd om in september 2024 het plein te openen en zijn als buur gebruikers van de buitenruimte als verlenging van de eigen woonruimte
– wat betreft veiligheid voorzien het open pleingevoel en lichtplan in een verhoogd veiligheidsgevoel, auto’s en bussen worden gescheiden van fietsers en voetgangers, wat het risico op verkeersconflicten en -ongevallen verlaagt.
Criterium 3: Innovatie (2 punten)
– het ontwerp van het vernieuwde stationsplein is innoverend in essentie: de oorspronkelijke basisfunctie van parking werd uitgebreid en aangevuld met functies zoals onthaal, informatie, uitnodiging tot verkenning en tot ontmoeting en dat in een context die vertrekt vanuit de historische rol van het stationsplein als Haspengouws economisch kruispunt van mensen en goederen. Hierbij werden aan het aanwezige erfgoed hedendaagse betekenisvolle toevoegingen gedaan waardoor oude en nieuwe verhalen tot stand komen.
– Het project vormt het toonaangevende pilootproject in de realisatie van de ‘Fruitroute’ doorheen het terroir van Haspengouw, één van de betekenisvolle fietsbelevingen van het ’Cycling Synergy’-programma ; het investeringsprogramma voor innovatieve en ambitieuze fietsprojecten van Visit Limburg.
– Bezielers van dit bijzondere project zijn het provinciebestuur, Visit Limburg en de stad Borgloon. Deze partijen sloegen de handen in elkaar en lieten een ontwerp voor de stationsomgeving opmaken. Het ontwerp voor de site werd opgemaakt door het Limburgse Consortium Fruitspoor Limburg met als ontwerpcombinatie architectenbureau a2o en Burolandschap. Het project is tot stand gekomen door een co-financiering tussen provincie Limburg, stad Borgloon, Fluvius en AWV.
