Wonderwoud is de gloednieuwe vierde groenpool van de stad Gent. Groenpolen zijn uitgestrekte natuurbelevingsgebieden die de stad Gent en de ruime regio voorzien van voldoende toegankelijk groen en open ruimte. Het Wonderwoud ligt aan de Gentse oostrand op de grens met de gemeente Lochristi, op slechts 7km van het centrum van de stad. De groenpool werd eind november 2024 onder grote belangstelling officieel geopend en krijgt eind april 2025 nog een feestelijke opening voor het grote publiek.
Het Wonderwoud is geen klassiek park, maar een natuurbelevingsgebied waar de zandige ondergrond het toekomstbeeld grotendeels zal bepalen. In het Wonderwoud laten we de natuur dus spontaan ontwikkelen en staan verwondering en beleving centraal. In het wild groeiende bos verstopten we bijzondere paden, ‘woudnestjes’, onverwachte spelmogelijkheden, talrijke belevingsplekken en een verrassende uitkijktoren van waaruit je de drie torens van Gent kan zien.
Het gebied is gesitueerd in een ‘restlandschap’ in een typisch Vlaamse suburbane context ten oosten van de Gentse haven. Het gebied werd gevormd door naoorlogse gebeurtenissen, waarin de ophoging voor de aanleg van een vliegveld en jarenlange zandontginning het landschap ingrijpend hebben veranderd. De uitfasering van de zandontginning liet een uniek, geaccidenteerd terrein achter, met metershoge zandheuvels, natte depressies, enorme waterplassen, rietvelden en bijzondere leefgebieden voor diverse dier- en plantensoorten. Deze unieke situatie heeft de invalshoek van de ontwerpers bepaald, die geen afgemeten parkplan hebben opgemaakt, maar een geïntegreerde landschaps-ontwikkelingsstrategie (het zogenaamde groeimodel), waarin vooral de natuur dirigeert, identiteitsbepalende elementen werden ingebracht en community building voorop staat.
Op de site integreerden we een waaier aan concrete oplossingen voor maatschappelijk ruimtelijke uitdagingen met betrekking tot biodiversiteit, ecosystemen, waterbuffering en hittestress in combinatie met karakteristiek ontwerp voor identiteit, recreatie en spel. In het plan kregen niet enkel bewoners, planten en klimaat, maar ook bodem, water en fauna onze volle aandacht.
In het aansturen en helpen van de natuur gingen we erg ver, bijvoorbeeld met op natuur gebaseerde oplossingen zoals de creatie van een metershoge scherpe zandrug die elk jaar wordt afgestoken speciaal voor de nestgelegenheid van de oeverzwaluw. In de uitkijktoren en dijkdoorbrekingen werden natuur inclusieve ingrepen zoals nestopeningen voor vogels en vleermuizen gemaakt. In de verschillende depressies, grachten en wateroppervlaktes is ruim plaats gemaakt voor het bufferen van water, zodat wateroverlast in de omgeving kan vermeden worden.
Het project draagt op die manier ook bij aan de versterking van klimaatadaptatie en klimaatmitigatie voor de ruime Gentse regio. Het blauwgroene netwerk dat hier is uitgebouwd, levert een robuuste lokale waterhuishouding en draagt positief bij aan de reductie van het hitte-eilandeffect. De groenpool vormt op deze manier één van de vier natuurlijke airco’s voor de Gentse agglomeratie. Het versterken van de connecties met de omliggende buurten en betere bereikbaarheid van de groene ruimte, versterkt tegelijk het maatschappelijk welzijn voor de bewoners.
Het plan en de realisatie van het Wonderwoud is het resultaat van een intensieve samenwerking tussen de opdrachtgevers en het ontwerpteam dat bestond uit Sweco, Driekwart Groen en URA architecten.
Criterium 1: Bijdrage aan duurzaamheid (5 punten)
De langetermijnstrategie met groeimodel voor de ontwikkeling van het Wonderwoud heeft twee belangrijke duurzaamheidspijlers. Enerzijds wordt ingezet op het versterken van de ecologisch – ruimtelijke component door te werken met de bestaande natuurlijke elementen en slechts minimaal, maar nauwgezet infrastructuur toe te voegen. Anderzijds wordt sterk ingezet op de menselijke component met een intensief en langlopend co-creatie en participatieproces.
Ecologische voordelen:
• Natuurontwikkeling: In het Wonderwoud krijgt de natuur de ruimte om zich spontaan te ontwikkelen. Het project betekent een boost voor de biodiversiteit en ecosysteemherstel. Het Wonderwoud heeft met de uitbouw van een robuuste groenblauwe structuur ook de waterbuffering van de omgeving verzekerd.
• Groene ruimte: Met een omvang van ongeveer 200 hectare biedt het Wonderwoud een aanzienlijk groen gebied dat bijdraagt aan de ecologische waarde van de regio.
Sociale voordelen:
• Gemeenschapsvorming: Het project streeft naar het opbouwen van een actieve gemeenschap rondom het Wonderwoud. Door mensen met diverse achtergrond en leeftijd samen te brengen, wordt sociale cohesie bevorderd en ontstaat er een gevoel van gezamenlijk eigenaarschap over het natuurgebied.
• Recreatie en educatie: Het natuurbelevingsgebied biedt talrijke belevingsplekjes, speelzones en een uitkijktoren, wat mogelijkheden creëert voor recreatie en educatie over natuur en milieu. De natuur inclusieve maatregelen in de dijkdoorbrekingen en de uitkijktoren vormen ook een tastbaar gegeven voor de talrijke bezoekers.
Hoewel specifieke cijfers over de ecologische en sociale impact van het Wonderwoud momenteel nog niet beschikbaar zijn (het Wonderwoud is nog maar net open), zullen bepaalde indicatoren worden gemeten om de effectiviteit van het project te evalueren:
• Biodiversiteit: Voorafgaand aan het project werd een inventarisatie van flora en fauna doorgevoerd. Op basis van de gegevens werden een rist aan doelsoorten opgenomen in de landschapsontwikkelingsstrategie voor het hele gebied. Monitoring van het aantal en de variëteit aan plant- en diersoorten zal inzicht geven in de ecologische veerkracht van het gebied.
• Draagvlak en gemeenschapsinitiatieven: Voor het Wonderwoud werd een breed co-creatie en participatietraject gelopen om voor het project voldoende draagvlak te verwerven en te werken aan ambassadeurschap en ‘ownership’. Dit heeft geleid tot een grote betrokkenheid van velerlei mensen, waarbij feedback over de tevredenheid en sociale impact nu verloopt via de ‘vrienden van het Wonderwoud. Het grote succes van de evenementen en de aard van dit lokale initiatief in het Wonderwoud kan dienen als maatstaf voor de grote betrokkenheid van de gemeenschap.
Het groeimodel concept achter Wonderwoud – natuurontwikkeling gecombineerd met minimale infrastructurele ingrepen, sociale betrokkenheid en educatie – is goed reproduceerbaar, mits de juiste randvoorwaarden aanwezig zijn. De grootte, financiering en samenwerking kunnen variëren, maar het uitgangspunt van een groeimodel voor een duurzame ontwikkelingsstrategie en gemeenschapsvorming is in verschillende regio’s toepasbaar.
Criterium 2: De impact op de burgers (5 punten)
Het intensieve ontwerp-, plan- en constructieproces met twee opdrachtgevers (Agentschap Natuur en Bos en Stad Gent), twee belangrijk ondersteunende partners (de Vlaamse Waterweg en de gemeente Lochristi) en tenslotte de aannemer (Aclagro) heeft naast de meer traditionele overlegstructuren (zoals stuurgroep, klankbordgroep, …) en procedurele inspraakmomenten breed ingezet op participatie en dialoog met de omgeving.
In het wondere woud worden open plekken opgeladen met bijzondere elementen, de zogenaamde ‘woudnestjes’. Tijdens de ontwerpfase werd een heus co-creatietraject doorlopen met 100 lage schoolkinderen uit de buurt. Fantasieën over een ‘Uilentrampoline’, een ‘Eekhoornslinger’ of een ‘Mollenglijbaan’ gaven inspiratie voor het verder ontwikkelen van bijzondere elementen.
Omdat het gebied zeer lange tijd ontoegankelijk was, werd tijdens de planningsfase ook het grote publiek uitgenodigd om de site te komen verkennen tijdens groensafari’s. Tijdens deze ludieke groensafari’s konden alle geïnteresseerden een kijkje nemen in het Wonderwoud. Langs een avontuurlijk parcours kon je de zandbergen beklimmen, spelen met reuze strandballen of genieten van het uitzicht in de strandstoelen met een drankje. De makers van het Wonderwoud stonden dan ook paraat om een woordje uitleg te geven over de toekomstplannen van het gebied bij de infotent. Aan de waterplas konden enthousiaste natuurliefhebbers door verrekijkers kijken om vogels te spotten en kregen ze uitleg over de waterdiertjes. Tot tweemaal toe werden tijdens de groensafari’s meer dan 750 geïnteresseerde bezoekers verwelkomd.
De omwonenden en eigenaars van percelen rond het Wonderwoud werden uitgebreid op de hoogte gebracht tijdens een infomarkt. Zo’n 165 enthousiaste aanwezigen kregen uitleg over de toekomstplannen in het gebied. Voor naburige landbouwers wordt er een apart moment voorzien. Daarnaast werd ook breed gecommuniceerd naar geïnteresseerden via de website van het wonderwoud, o.a. over de werfwandelingen. Want ook tijdens de werffase werden vele honderden mensen rondgeleid in het Wonderwoud tijdens de werfwandelingen. Deze werfwandelingen werden in samenspraak met de aannemer Aclagro, stad Gent en het Agentschap Natuur en Bos georganiseerd.
Dankzij het wijkbudget van de stad Gent en enkele initiatiefnemers, wordt ook na de opening verder gewerkt aan community building onder de noemer ‘vrienden van het Wonderwoud’. Dat zijn een grote groep van 125 enthousiaste mensen uit de buurt die van het Wonderwoud een fijne plek voor natuurbeleving, ontmoeting en speelplezier willen maken. Ze nemen je mee in het Wonderwoud en vertellen over hoe het vroeger was, wat er nu is en waar we nog van mogen dromen. De drommen bezoekers tijdens weekdagen en weekends geven aan dat de nood aan groene, open ruimte in dit deel van de stad en de betrokkenheid bij het verder door ontwikkelen van het Wonderwoud heel erg leeft.
