De Regie der Gebouwen begon in augustus 2023 met de restauratie van de voorgevel van het Brusselse Justitiepaleis aan het Poelaertplein, in samenwerking met PERSPECTIV architecten en aannemer Artes Woudenberg – Artes Roegiers.
Het gaat om de eerste fase van het project om alle gevels van het iconische gebouw te restaureren.
De gevels van het Justitiepaleis, dat gebouwd werd tussen 1866 en 1883, kampen met slijtage door ouderdom en schade door vochtinfiltraties, waardoor deze restauratie een absolute noodzaak is.
De restauratie van de voorgevel (22.750 m² of bijna 5 voetbalvelden groot) is een heel arbeidsintensief proces. De natuurstenen en de decoratieve elementen worden één voor één gereinigd, gecontroleerd en waar nodig hersteld. Het is de bedoeling om zoveel mogelijk de bestaande materialen te behouden. Slechts een zeer beperkt deel van de stenen wordt volledig vervangen.
Om het oorspronkelijke uitzicht van het Justitiepaleis – dat sinds 2001 geklasseerd is – te behouden, worden op maat gemaakte stenen gebruikt die afkomstig zijn uit de originele steengroeves, zoals Comblanchien uit de Franse Bourgogne-streek en blauwe hardsteen uit Soignies.
De steenblokken worden volgens kwaliteit in de steengroeves geselecteerd en hoofdzakelijk in steenkapperijen in België verder verwerkt tot de geschikte vormen. Het werk in de steenkapperij verloopt deels manueel, maar waar mogelijk wordt ook gebruik gemaakt van robots om de stenen te frezen. Dankzij deze digitalisering kan het restauratieproces efficiënter verlopen.
Om toekomstige waterinfiltraties na restauratie te vermijden, wordt ook grotendeels het voegwerk vernieuwd.
Het houten buitenschrijnwerk in de voorgevel wordt gerestaureerd en voor bepaalde ruimtes wordt er nieuwe beglazing voorzien voor de ramen. Het gaat ofwel om veiligheids- of anti-inbraakglas (voor de hoogbeveiligde ruimtes) ofwel isolatiebeglazing (voor de verwarmde lokalen).
De wanden en plafonds in het peristilium (overdekte zuilengaanderij) worden hersteld en de afwerklagen worden vernieuwd, waardoor het geheel terug zijn oorspronkelijke kleur zal krijgen. Ook de daken van het peristilium, die bestaan uit zink en leien, worden gerestaureerd.
Op het einde van de eerste restauratiefase wordt ook de erekoer (voorplein) heringericht en voorzien van een hekwerk naar historisch model.
De eerste fase van de gevelrestauratie zal, naargelang de weersomstandigheden, eind 2025 of begin 2026 voltooid zijn en kost 31,7 miljoen euro.
In de tweede fase, vanaf 2026, worden de gevels van de sokkel onder de koepel van het Justitiepaleis gerestaureerd. In de derde fase zijn de gevels aan de De Wynantsstraat en de Wolstraat aan de beurt en in een laatste fase de gevel aan de kant van de Minimenstraat. In de twee laatste fases worden ook de gevels van de acht binnenkoeren van het Justitiepaleis gerestaureerd.
Tijdens de werken blijft het Justitiepaleis in gebruik, wat een extra uitdaging vormt op logistiek en praktisch vlak.
Met deze omvangrijke restauratie wordt het grootste historische gebouw van België stap voor stap eindelijk van zijn steigers bevrijd, klaar om opnieuw in al zijn glorie te schitteren!
Criterium 1: Technische kwaliteit (4 punten)
Aan de restauratie van de gevel gingen grondige studies vooraf naar de historiek van het gebouw, het materiaalgebruik, de huidige staat van de gevel, enz.
Hierbij werd beroep gedaan op veel verschillende experten voor onder andere volgende onderzoeken:
– Bouwhistorisch onderzoek door bouwhistorici
– Onderzoek stabiliteit door ingenieurs stabiliteit, inclusief drukproeven in labo
– Analyse steen door geoloog
– Stratigrafisch onderzoek door restauratrice steen
– Labo-analyses voor de druipsteen, lijnolie, mortelsamenstelling, simili,…
– Enz.
Bij de restauratie van de gevel worden de bestaande stenen zoveel mogelijk behouden en waar nodig hersteld. Ankers worden opgespoord met metaaldetectoren en inwendige barsten met geluidsmetingen, een niet-invasieve methode die toelaat de stenen zoveel mogelijk op hun oorspronkelijke plaats te laten. Enkel een zeer beperkt deel van de stenen wordt volledig vervangen. Voor de twee meest voorkomende stenen in de voorgevel – Comblanchien en blauwe hardsteen – worden stenen gehaald uit de originele steengroeves. Ze worden zorgvuldig geselecteerd op kwaliteit en door steenkappers verwerkt naar de geschikte vormen. Om dit proces efficiënter te doen verlopen, wordt waar mogelijk ook gebruik gemaakt van robots om de stenen te frezen, maar nadien is steeds een manuele afwerking nodig.
De talrijke sculpturen die de gevel telt, maken het werk van de steenkappers tot een ware uitdaging, waar heel wat vakmanschap en geduld voor nodig is.
Bepaalde gevelstenen moesten ook bijkomend gestabiliseerd worden, zoals het fronton van het linker- en rechterdeel van de gevel. Hierbij werden er ook twee hoekstenen van elk maar liefst vier ton vervangen op 28 meter hoogte. Ook werden schoringen in uitkraging geplaatst ter hoogte van de gevels van het hof van Assisen en het Hof van Cassatie, waarbij het eigengewicht van het gebouw nuttig werd ingezet als tegengewicht.
Bij de restauratie van het peristilium worden de oppervlakten in simili (pleisterwerk dat de natuursteen nabootst) handmatig met een sponstechniek afgewerkt om het originele uitzicht te bekomen.
Ook bij de restauratie van het houten buitenschrijnwerk wordt zoveel mogelijk het oorspronkelijke materiaal behouden. De beglazing wordt in bepaalde ruimtes vernieuwd en hierbij wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met actuele isolatie- en veiligheidsnormen.
De enorme oppervlakte van de voorgevel en de complexiteit ervan maken van dit restauratieproject een ware titanenklus, waarbij er dagelijks 70 tot 80 personen werkzaam zijn op de werf.
Nieuwe technologie en vakmanschap gaan bij dit project hand in hand. Bij de gevelrestauratie wordt immers van de schetsfase tot en met de oplevering gebruik gemaakt van BIM (Building Information Modeling), wat voor een restauratieproject uitzonderlijk is.
Hierbij worden talloze scans gemaakt van de volledige voorgevel van het Justitiepaleis, op basis waarvan digitale 3D-plannen worden ontwikkeld.
Dankzij het gebruik van BIM heeft het werfteam een gedetailleerd en visueel overzicht van welke stenen in de gevel behouden, vervangen of hersteld worden. Het laat toe om op een zeer nauwkeurige manier de meetstaat bij te houden en de hoeveelheden steen te meten.
Ook de robots voor het frezen van de stenen worden vanuit de BIM-modellen aangestuurd.
Op 5 december 2024 won het project voor de restauratie van de gevels van het Justitiepaleis trouwens de eerste prijs in de categorie “BIM” bij de Belgian Construction Awards.
Criterium 2: Architecturale kwaliteit (3 punten)
Het Justitiepaleis bepaalt letterlijk de skyline van onze hoofdstad en is een van de opmerkelijkste monumenten uit het 19de-eeuwse Europa. Het gebouw valt op door zijn imposante grootte die de absolute suprematie van de rechterlijke macht tegenover het individu moest opwekken. Bij de inhuldiging van het Justitiepaleis in 1883 was het het grootste gebouw van Europa, zelfs groter dan de Sint-Pietersbasiliek in Vaticaanstad!
Het gebouw is een architecturaal meesterwerk en op technisch-bouwkundig vlak erg vernuftig. Zo werd er bijvoorbeeld steen aan ijzer gekoppeld voor de draagstructuur en de grote overspanningen, wat uitzonderlijk was in die tijd.
Voor de uitstraling van onze hoofdstad (en met uitbreiding van ons land) en van de rechterlijke macht, is het van cruciaal belang dat het Justitiepaleis eindelijk langzaamaan van zijn steigers wordt bevrijd. Met de eerste fase van de gevelrestauratie is een eerste concrete stap gezet om dit gebouw weer zijn oorspronkelijke glorie terug te geven! Door het schoonmaken van de natuursteen wordt het oorspronkelijke kleurenpalet, meer bepaald de blauw-witte ritmiek van Poelaerts gevelontwerp terug zichtbaar. De eerste resultaten beloven alvast een indrukwekkende transformatie van dit beeldbepalende gebouw in Brussel.
Bij dit restauratieproject is er ook veel aandacht voor de buitenruimte van het Justitiepaleis. Zo wordt in deze eerste fase ook de erekoer (voorplein) van het Justitiepaleis heraangelegd, waarbij onder andere de bekleding wordt hersteld en een nieuw hekwerk wordt geplaatst dat zoveel mogelijk het uitzicht zal respecteren van het hek dat er oorspronkelijk stond. Hierdoor zal de toegang tot het Justitiepaleis weer zijn oorspronkelijke grandeur terugkrijgen. Deze herinrichting draagt uiteraard ook bij aan de uitstraling van het bekende Poelaertplein.
In de volgende fases van de gevelrestauratie zullen ook telkens de aanpalende buitenruimtes van de gevels heraangelegd worden. Zo zullen bijvoorbeeld de hellingen aan de kant van de Minimenstraat autovrij blijven en heringericht worden met het oog op zachte mobiliteit. Hierdoor komt de patrimoniale pracht van het Justitiepaleis nog beter tot zijn recht en wordt een belangrijke verbinding tussen de boven- en benedenstad hersteld.
Criterium 3: Het publieke en maatschappelijke karakter van het project (3 punten)
Het Justitiepaleis is misschien wel het meest zichtbare erfgoedobject van Brussel, en bij uitbreiding van ons land. Het in ere herstellen van het gebouw zal visueel een ontzettend positieve impact hebben op het stadsbeeld.
Dankzij de restauratie van de voorgevel en de bijhorende erekoer (voorplein), wordt de oorspronkelijke grandeur van de hoofdtoegang tot het Justitiepaleis weer in ere hersteld. De vele bezoekers van het Justitiepaleis zullen dus weer gebruik kunnen maken van een duidelijke, veilige toegang tot het gebouw. Er zal ook een aparte toegang worden ingericht voor personen met beperkte mobiliteit. De erekoer zal afgesloten worden met een hekwerk naar historisch model, wat de veiligheid ten goede zal komen.
Tijdens de werken zelf worden de opgedane ervaringen en kennis regelmatig gedeeld. Zo worden er bijvoorbeeld systematisch groepen van studenten of vakverenigingen uit de bouw uitgenodigd op de werf.
