Het Stationsplein van Diest, goed voor dagelijks 3.000 reizigers, is getransformeerd van een verouderd stenen plein tot een hoogwaardig regionaal mobiliteitshub dat duurzaamheid, inclusiviteit en innovatieve stedelijke ontwikkeling combineert. Dit project is een samenwerking tussen stad Diest en Provincie Vlaams-Brabant, met als hoofdpartners NMBS, De Lijn en de Vlaamse overheid. Met het project heeft men maximaal ingespeeld op de behoefte aan een toekomstgerichte, klimaatbestendige en sociaal verbindende openbare ruimte.
Als centraal punt in de stationsomgeving biedt het plein niet alleen een efficiënte overgang tussen vervoersmiddelen, maar ook een plek waar mensen samenkomen, ontmoeten en kunnen vertoeven. Het ontwerp legt de nadruk op vergroening, klimaatadaptatie en het creëren van een leefbare omgeving, waarbij zowel functionele als esthetische aspecten worden geïntegreerd.
Dit plein is niet zomaar geselecteerd door Vlaanderen—het is erkend als een toonaangevende inspiratiecase binnen de ‘Green Deal’ voor de creatie van een toekomstbestendige, klimaatvriendelijke omgeving.
Voornaamste karakteristieken:
1. Duurzaamheid en klimaatadaptatie
Het project zet sterk in op klimaatbestendigheid door ontharding en vergroening. Enkel de noodzakelijke looplijnen worden verhard, terwijl de rest van het plein bestaat uit licht verdiepte grasvelden die functioneren als natuurlijke waterinfiltratiegebieden. Deze groene zones en de ondergrondse infiltratie- en bufferingsvoorzieningen verminderen de belasting op het rioleringssysteem en bevorderen biodiversiteit.
Hoogstammige inheemse toekomstbomen zullen in de nabije toekomst schaduw bieden en hittestress temperen. De boomkeuze, o.a. zwarte els en amberboom, is gemaakt op de bestendigheid tegen wisselende waterstanden in de wadi’s. Deze wadi’s verzamelen regenwater van de pleinverharding, waardoor waterbeheer een geïntegreerd onderdeel van het ontwerp is.
2. Maatschappelijk en sociaal karakter
Het Stationsplein is ontworpen met aandacht voor toegankelijkheid en inclusiviteit. Het biedt logische looplijnen en verbindingen naar de toegangen van de voornaamste functies op het plein zoals de fietsenstalling met deelfietsen, deelwagens en het bus- en treinstation. Daarnaast is er ook ruimte voor ontmoeten voor alle bevolkingsgroepen. De hoogwaardige materialen zoals platines van Spaanse graniet en uitnodigend straatmeubilair geven aanleiding tot verblijven in een veilige en toegankelijk zone specifiek voorbehouden voor actieve weggebruikers.
3. Innovatie in stedelijke ontwikkeling
Het project maakt gebruik van innovatieve benaderingen op het gebied van ontwerp, duurzaamheid en samenwerking. Door principes van circulariteit toe te passen, zoals het geïntegreerd waterbeheer, biedt het plein een toekomstbestendige oplossing voor stedelijke uitdagingen.
De realisatie is het resultaat van een succesvolle co-creatie tussen publieke en private actoren, waarbij zowel technische expertise (ontwerp stationsplein) als burgerparticipatie (opmaak masterplan ‘Stationsomgeving Diest) zijn ingezet. De introductie van een Hoppin-zuil en een Kiss & Ride-zone versterkt de multimodale mobiliteit en maakt van het plein een efficiënt en toegankelijk knooppunt. Het stationsplein levert een positieve bijdrage aan het huidige gentrificatieproces van de stationsomgeving en de ruime buurt.
Met deze transformatie wordt het Stationsplein van Diest een voorbeeld van hoe stedelijke ruimtes kunnen bijdragen aan klimaatbestendigheid, sociale cohesie en innovatieve mobiliteitsoplossingen. Het ontwerp combineert duurzaamheid en functionaliteit met een uitnodigende, groene en esthetische omgeving, die zowel de lokale gemeenschap als reizigers dient.
Criterium 1: Duurzaamheid (5 punten)
Het heringerichte Stationsplein van Diest is een inspirerend voorbeeld van duurzame en toekomstgericht stedelijke ontwikkeling. Het ontwerp zet sterk in op klimaatadaptatie door een strategische ontharding van het plein van 30%. Enkel essentiële looplijnen worden verhard, terwijl de overige zones zijn omgevormd tot licht verdiepte grasvelden die regenwater natuurlijk laten infiltreren. Het infiltratiepercentage van het gebied bedraagt 75%, bij hevige regenval kan er daarbij nog eens 40% gebufferd worden. Deze geïntegreerde waterinfiltratiezones verminderen de belasting van het rioleringssysteem en maken het plein veerkrachtig tegen zware en langdurige regenval.
De wadi’s bieden optimale groeicondities voor toekomstbomen, die bijdragen aan stedelijke verkoeling, hittestress temperen en de luchtkwaliteit verbeteren. Deze bomen worden aangevuld met bloeiende grasvelden en bloembollen, wat een divers ecosysteem bevordert. Hoogwaardige materialen, zoals natuursteenverharding, werden gekozen voor hun lange levensduur en esthetische waarde, terwijl cortenstalen tree planters de relatie met de natuurlijke omgeving versterken. De keuze voor kwaliteitsvolle en duurzame materialen dragen ook bij aan een onderhoudsvriendelijk plein en een optimaal kostenbeheer.
Waterbeheer is een integraal onderdeel van het ontwerp, met verharding die afwatert naar groene eilanden die functioneren als wadi. De geselecteerde boomsoorten (zoals zwarte els en amberboom) zijn bestand tegen wisselende waterstanden, wat de weerbaarheid tegen klimaatverandering onderstreept. Naast bovengrondse wateropvang is er ook maximaal ingezet op ondergrondse infiltratie- en bufferingsmogelijkheden van het hemelwater. Ook het hemelwater van de wegenis wordt geleid naar de boven- en ondergrondse infiltratie en bufferingssystemen. Hierdoor kan gesteld worden dat het hemelwater dat op en rond het stationsplein valt, hier ook zal infiltreren in de grond.
Criterium 2: Maatschappelijk karakter (3 punten)
Het Stationsplein fungeert als een centrale ontmoetingsplaats die toegankelijkheid en inclusiviteit bevordert. Het plein verbindt het busstation, treinstation, fietsenstalling en stadscentrum op een logische en uitnodigende manier. De looproutes zijn ontworpen om iedereen, inclusief mindervaliden, vlot toegang te bieden tot deze cruciale mobiliteitsknooppunten. De parkeerplaatsen voor mindervaliden zijn strategisch gepositioneerd naast de deelwagens, wat inclusiviteit en gebruiksgemak bevordert.
Het plein versterkt de sociale cohesie in Diest door een groene en esthetisch aantrekkelijke omgeving te creëren waar mensen samenkomen. De Kiss & Ride-zone en de Hoppin-zuil verbeteren de connectiviteit met het omliggende stedelijke en regionale netwerk, terwijl hoogwaardige materialen en straatmeubilair zorgen voor een harmonieuze integratie met het historische stadscentrum.
Daarnaast draagt het ontwerp bij aan een betere leefomgeving door schaduwrijke plekken, biodiversiteit en een esthetische uitstraling. Dit maakt het plein niet alleen functioneel, maar ook een plek waar mensen graag verblijven en zich verbonden voelen met hun omgeving.
De inzet op vroege participatie en betrokkenheid van de bevolking tijdens de opmaak van het masterplan ‘Diest Stationsomgeving’ heeft zijn vruchten afgeworpen door de verkregen inzichten die hierin verwerkt zijn. Daarbij is de betrokkenheid van de burger, gebruiker en toevallige passant niet gestopt bij de oplevering van de werken. De stad blijft inzetten op communicatie rond het stationsplein en de omgeving, dit onder meer door informatieborden te plaatsen bij de wadi. ‘Een waterplas? De wadi doet z’n werk!’ kan de voorbijganger lezen, hierin staat kort beschreven wat een wadi is en hoe dit werkt, met de nodige illustratie erbij om het voor elke lezer behapbaar te maken. Leuk detail: de stad Diest tipt de lezer dat je dit ook in je eigen tuin kan verwezenlijken, op deze manier wil m’n burgers sensibiliseren en aanmoedigen tot het nemen van maatregelen voor eigen waterbeheer.
Criterium 3: Innovatie (2 punten)
De proactieve aanpak van klimaatadaptatie onderscheidt het Stationsplein als een voorbeeld van vooruitstrevend stedelijk ontwerp. Dit bewijst de opname van het project als inspiratiecase binnen de ‘Green Deal’ van de Vlaamse overheid m.b.t. een klimaatbestendige omgeving. De Vlaamse overheid stelt het project als voorbeeld en bevorderd de reproduceerbaarheid voor andere overheden op andere locaties.
Het masterplan ‘Stationsomgeving Diest’ dat de basis heeft gevormd voor de heraanleg van het stationsplein is mede tot stand gekomen door een participatietraject. In 2004 is er voor de aanstelling van de ontwerper van het materplan gewerkt met een open wedstrijdformule waarbij de inwoners en reizigers op een participatievergadering mee een oordeel hebben kunnen vellen over de voorstellen van de verschillende studiebureau’s. Hun oordeel en opmerkingen was deel van de gunningscriteria in het bestek.
Ook tijdens de opmaak van het masterplan 2005-2006 is er sterk ingezet op participatie vanuit de buurt zowel via nieuwebrieven, infomomenten voor de buurt als door individuele gesprekken met de bewoners langs de Turnhoutsebaan. Zeker voor de inrichtingsplannen en realisatie van de stationswijk is sterk ingezet op participatie van de grotere grondeigenaars én de buurtbewoners.
De input van lokale gemeenschappen en belanghebbenden heeft geleid tot een gedragen masterplan voor de stationsomgeving. De buurtbewoners en gebruikers van het stationsplein zijn doorheen de ontwerpfase geïnformeerd d.m.v. bewonersvergaderingen, nieuwsbrieven, website en infopanelen.
Het participatietraject van 2004 – 2006 is zeer innovatief aangezien dit niet verplicht werd opgelegd in de procedure tot opmaak van een masterplan, noch was het gebruikelijk om burgers te betrekken. De provincie Vlaams-Brabant en stad Diest waren hier zeker een voorloper van de tijd en trendsetter.
Tot slot is de integratie van multifunctionele ruimtes – zoals wadi’s die als waterbuffer én groene recreatiezones dienen – een innovatieve aanpak die mobiliteit, ecologie en stedelijke leefbaarheid combineert. Het Stationsplein is een duurzaam, toekomstgericht mobiliteitsknooppunt dat zowel technologisch als maatschappelijk inspireert.
