Het Heilig Hartplein heeft alle troeven in huis om een nieuw kloppend hart in de Dampoortwijk te worden. Een plek waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten, die gemakkelijk bereikbaar is en waar plaats is om te ontspannen. Centraal in deze ontwikkeling staat de renovatie en herbestemming van de Heilig Hartkerk en de aangrenzende pastorijwoning. In opdracht van de Stad Gent renoveerde sogent de historische gebouwen tot een nieuwe ontmoetingsplaats voor de buurt met een sociaal programma en ruimte voor culturele evenementen en gemeenschapsactiviteiten.
Het ambitieuze project maakt deel uit van het stadsvernieuwingsprogramma ‘En Route’. Aan de renovatie ging een participatief traject vooraf met de buurtbewoners en -organisaties. Hieruit bleek behoefte aan een centrale ontmoetingsruimte en meer groen. De pastorij en de tuin waren er al, voor kleine ontmoetingen. Nu is er ook de Kerk, voor de grotere bijeenkomsten. Dankzij een helling, lift en aangepast sanitair is de locatie volledig toegankelijk.
Een nieuwe bestemming voor de Heilig Hartkerk
De Heilig Hartkerk, herdoopt als ‘Hartetroef’, werd volledig gerenoveerd tot een echte ontmoetingsplek voor de buurt. De zijgevels zijn opengemaakt en kregen nieuwe betonnen bogen met grote ramen. Vanop de nieuwe overdekte gaanderij kunnen voorbijgangers nu door het gebouw kijken naar de pastorijtuin.
In het kerkgebouw plaatsten we energiezuinige, houten volumes die verschillende multifunctionele ruimtes herbergen. Het koor en de dwarsbeuk zijn omgevormd tot polyvalente zaaltjes die nog eens verder opgedeeld kunnen worden met behulp van gordijnen. Hier gaan ondertussen heel wat buurtactiviteiten door. De sacristie naast het koor is nu de nieuwe uitvalsbasis van Chiro Heilig Hart. Op het gelijkvloers is er ook een buurtkeuken die grenst aan de pastorijtuin.
Er is in de buurt veel nood aan gezonde betaalbare maaltijden voor gezinnen met een klein maandbudget. Dus installeerden we op het gelijkvloers een sociaal restaurant. Het restaurant wordt uitgebaat door het Dien¬sten¬be¬drijf Sociale Economie van de Stad Gent. Voor hun medewerkers is het een unieke kans om ervaring op te doen. Niet alleen in de keuken, maar ook in het organiseren van evenementen en het zalenbeheer. Zo maken ze meer kans om door te stromen naar een reguliere job.
Tot slot creëerden we een volledig nieuwe verdieping, onder de oorspronkelijke gewelven en boven het restaurant. Deze zaal fungeert als een centrale plek voor grotere buurtactiviteiten en gemeenschapsbijenkomsten. Het orgel uit 1886 behield zijn prominente plek in de ruimte.
De pastorijwoning: een warme thuis voor de buurt
Naast de kerk is ook de historische pastorijwoning grondig gerenoveerd. Vzw Pastory maakt van deze ruimte een gezellige plek waar heel wat buurtactiviteiten en initiatieven doorgaan. Ook het buurtnestje, een laagdrempelige ontmoetingsplek voor kwetsbare buurtbewoners, vond hier zijn thuis.
De renovatie van de pastorij omvatte het brandveilig maken van het gebouw, het vernieuwen van technische installaties en een volledige herinrichting van de achterbouw. De centrale ingang is verplaatst naar de tuinzijde en voorzien van een overdekte inkomruimte, wat de verbinding met de groene omgeving versterkt en een uitnodigende sfeer creëert.
Criterium 1: Welzijn (4 punten)
Hartetroef speelt een belangrijke rol in het verbeteren van het leven en welzijn van de inwoners van de Dampoortwijk. De wijk kent een unieke mix van verhalen en tradities, maar staat ook voor uitdagingen zoals een lagere welvaartsindex en financiële moeilijkheden bij sommige bewoners. Bovendien ontbrak er een centrale plek waar mensen elkaar spontaan kunnen ontmoeten. Dat is nu veranderd met Hartetroef: de plek brengt bewoners samen en biedt ruimte voor activiteiten en verbinding. De zichtbare en centrale ligging maakt het makkelijk om binnen te lopen.
Sociaal buurtrestaurant, werkervaring en persoonlijke ontwikkeling
Hartetroef kiest bewust voor een sociaal programma, met het solidair buurtrestaurant als belangrijkste onderdeel. Hier kunnen bezoekers terecht voor gezonde, warme maaltijden tegen een sociaal tarief. Voor mensen met een beperkt budget zijn de prijzen bewust laag: €5,5 voor een lunchmenu of slechts €3 voor wie een leefloon ontvangt. Deze toegankelijke aanpak voorziet in een grote nood binnen de wijk. Bovendien biedt het restaurant werkervaring aan artikel 60-medewerkers, mensen die via het OCMW opnieuw worden klaargestoomd voor de arbeidsmarkt. Zij krijgen opleidingen in zowel de keuken als de zaal en doen ervaring op met het organiseren van evenementen. Deze praktijkervaring vergroot hun kans op een reguliere job en biedt perspectief voor een betere toekomst.
Veelzijdige ruimtes voor buurtactiviteiten
Daarnaast fungeert de buurtkeuken als informele ontmoetingsplek waar bewoners samen kunnen koken en eten. Initiatieven zoals ontbijtgroepen of kookclubs brengen mensen dichter bij elkaar en bevorderen sociale cohesie. Het samen bereiden en nuttigen van maaltijden versterkt de gemeenschapszin.
De gerenoveerde kerk biedt ruimte aan de Chiro Heilig Hart, die haar intrek heeft genomen in de sacristieën. Daarnaast is er op de eerste verdieping een ruime buurtzaal ingericht, ideaal voor grote bijeenkomsten.
Sociale interactie en mentaal welzijn
Hartetroef is ontworpen als een laagdrempelige ontmoetingsplek waar bewoners van alle leeftijden en achtergronden elkaar kunnen ontmoeten. De pastorijwoning is de thuisbasis van vzw Pastory, die buurtactiviteiten organiseert zoals een wekelijkse buurtcafé, coworkingplekken, workshops en een uitleendienst voor gereedschap. De organisatie zet sterk in op actief burgerschap en samenwerking in de wijk.
Het Buurtnestje, dat een plek kreeg in de achterbouw van de pastorij, is een ontmoetingsplek voor kwetsbare bewoners. Zij bieden de mensen een veilige omgeving om deel te nemen aan activiteiten zodat ze stap voor stap hun weg kunnen vinden naar andere initiatieven binnen Hartetroef.
Fysiek welzijn en toegankelijkheid
Met voorzieningen zoals een overdekt terras, een tuin en volledig toegankelijke ruimtes, inclusief een lift en aangepast sanitair, moedigt Hartetroef een actieve en inclusieve levensstijl aan. De jeugd van de wijk profiteert van de nieuwe speel- en activiteitenruimtes die de Chiro ter beschikking heeft.
Meetbare impact?
Hartetroef verbetert de levenskwaliteit van bewoners door te voorzien in gezonde voeding, werkervaring, sociale interactie en toegankelijke voorzieningen. Het is een plek waar gezondheid, welzijn en gemeenschap samenkomen. De sociale impact van het project is tastbaar.
Vzw Pastory, een initiatief van vrijwilligers, is al actief sinds de renovatie van de pastorie en heeft zo een sterke basis gelegd voor maatschappelijke betrokkenheid. Het is een toegewijde groep vrijwilligers die de pastorie beheert en nieuwe vrijwilligers en initiatieven van harte verwelkomt. Naast hun eigen initiatieven zoeken ze actief samenwerking met buurtorganisaties.
Ook het aantal maaltijden dat dagelijks wordt geserveerd en de groei in werkervaring van de medewerkers maakt de impact tastbaar. De cijfers tonen ons dat er op twee maanden tijd al 897 maaltijden geserveerd zijn, waarvan 44% tegen een gereduceerd sociaal tarief. Een groep kwetsbare bewoners neemt nu ook actief deel door wekelijks een ontbijt te bereiden, waardoor hun sociale banden en vaardigheden worden versterkt.
Criterium 2: Maatschappelijke betrokkenheid (3 punten)
De betrokkenheid van de burgers bij dit project is een mooi voorbeeld van hoe de Stad Gent en sogent samenwerken met de buurtbewoners en -organisaties om de stad te verbeteren.
De reconversie van de Heilig Hartkerk en de renovatie van de pastorijwoning maken deel uit van de Heilig Hartsite en kaderen binnen het stadsvernieuwingsproject En Route, waarbinnen de Dampoortwijk en Sint-Amandsberg onder handen worden genomen.
Bevraging van bij de start
Aan de start van het traject voerde Stad Gent een uitgebreid en participatief programmaonderzoek (2016-2018). Dit onderzoek bracht de ruimtenoden in kaart door middel van wijkbeurzen, ruimtebevragingen bij bewonersgroepen, verenigingen, organisaties, partners en omwonenden van de site. Een proefopstelling op het Heilig Hartplein werd geëvalueerd door de buurtbewoners. Daarnaast werd een buurtatelier opgericht om de diverse samenstelling van de Dampoortwijk te vertegenwoordigen en tussentijdse toelichtingen en bevragingen te organiseren. Via programmatieworkshops met het buurtatelier, het wijkactieteam en de stadsdiensten werd het programma verder verfijnd.
Ook voor de reconversie van de pastorijwoning gingen we vooraf uitgebreid in gesprek met de huidige gebruikers: vzw Pastory. Deze bewonersgroep heeft de pastorij met liefde en eigen middelen opgeknapt en heeft ervoor gezorgd dat het gebouw bewaard bleef toen het in 2011 bijna werd verkocht. Ze gaven heel wat waardevolle input: bijvoorbeeld hoe belangrijk de huiselijke sfeer is en dat bewoners de vrijheid voelen om ruimtes zelf vorm te geven en te verbeteren. Dit gevoel van eigenaarschap wilden we behouden. Tijdens de gesprekken kwamen ook enkele pijnpunten naar voren. Zo was er geen toegankelijk sanitair en zorgde de rechtstreekse toegang tot de Louis Schuermanstraat soms voor overlast. Ook de brandveiligheid en compartimentering bleken aandachtspunten. Samen met de buurt werkten de ontwerpers een plan uit dat aan deze noden tegemoetkomt.
Burgerparticipatie in het ontwerptraject en het verdere verloop
Bij de vertaling van het inhoudelijke programma naar specifieke ruimtes en vierkante meters werden toekomstige gebruikers, zoals wijkpartners en verenigingen, bevraagd over hun specifieke ruimtenoden. Dit betrof onder andere buurtwerkers, het buurtatelier, Vzw Pastory, Open Huis Krekelberg, Chiro Heilig Hart, basisschool De Krekel en medewerkers van de welzijnssite. Na elke ontwerpfase ontvingen de rechtstreekse stakeholders een toelichting en werden ze bevraagd. Er werden ook buurtinfomomenten georganiseerd waarbij het ontwerp en de plannen voor de kerk en pastorij werden voorgesteld. Hier werd ook de impact van de start van de werken toegelicht. De aannemer, architect, sogent en Stad Gent waren aanwezig om vragen te beantwoorden. Na de oplevering van de bouwwerken zaten we ook samen met de buurtbewoners om samen na te denken over de inrichting van het gebouw Hartetroef. Dat zorgde er ook voor dat iedereen zich thuis voelt in het nieuwe buurtcentrum! De kerk kreeg ook een nieuwe naam. Hiervoor konden de buurtbewoners verschillende keuzes inzenden.
Tijdens de renovatiewerken speelde de vzw Pastory een belangrijke rol. Zo namen ze zelf ook enkele taken op zoals het schuren en oliën van de houten vloeren, schilderwerken en de bouw van een nieuw barmeubel. De vernieuwde pastorij is dus een plek waar bewoners letterlijk en figuurlijk hun stempel op gedrukt hebben. Dankzij de nauwe samenwerking het nu een warme, toegankelijke plek waar verhalen samenkomen en mensen elkaar ontmoeten.
Communicatie
Het einde van de werken vierden we met een groot openingsfeest. Samen met de buurtbewoners, de gebruikers en de verenigingen werkten we een goedgevuld programma uit met verschillende activiteiten voor jong en oud. Er was oa. muziek, dans, kinderanimatie en een tentoonstelling. Het eten werd verzorgd door DBSE, maar ook andere buurtorganisaties zoals De Grote Tafel, Komaf Koffie en DUO onderwijs boden lekkere hapjes en gerechten aan. Vzw Pastory organiseerde een buurtbar in de tuin.
Criterium 3: Toegankelijkheid en inclusie (3 punten)
Toegankelijkheid voor iedereen
De vernieuwde Heilig Hartkerk en pastorijwoning zijn nu volledig toegankelijk voor iedereen, inclusief mensen met een beperking. Tijdens de ontwerp- en uitvoeringsfase is intensief overleg gepleegd met de toegankelijkheidsambtenaar van de Stad Gent. De belangrijkste ingrepen:
• Een toegangshelling aan de zijgevel van de kerk overbrugt het hoogteverschil met het plein.
• Een liftschacht in de kerk zorgt ervoor dat ook de buurtzaal op de eerste verdieping toegankelijk is.
• De hoofdingang van de pastorij is verplaatst naar een plek zonder drempels.
• Alle ruimtes zijn ontworpen met voldoende breedtes en draaicirkels en voorzien van integraal toegankelijk sanitair.
De overdekte buitenruimtes en centrale foyer maken de verschillende delen van het kerkgebouw onafhankelijk bereikbaar, wat flexibiliteit biedt aan buurtgebruikers en verenigingen.
Gevoel van veiligheid
Voorheen was het Heilig Hartplein een plek waar weinig sociale controle was, met donkere hoeken en weinig zichtbaarheid. De renovatie brengt hier verandering in:
• De buitengevels van de kerk zijn opengewerkt met grote glaspartijen, wat zorgt voor een visuele connectie tussen het plein en de pastorijtuin.
• De overdekte buitenruimtes zijn verlicht, waardoor het plein ’s avonds veiliger aanvoelt.
• Het nieuwe programma van de kerk brengt leven op het plein en verhoogt de sociale controle. Door deze ingrepen is het plein een plek geworden waar bewoners zich welkom en veilig voelen.
Verbinding met alle gemeenschappen
De Dampoortwijk is divers, met bewoners van verschillende nationaliteiten. Het project richt zich bewust op het verbinden van deze gemeenschappen:
• Samen met buurtwerkers en regisseurs werd nagedacht over manieren om ook moeilijk bereikbare groepen, zoals de Bulgaarse gemeenschap, te betrekken. Initiatieven via sleutelfiguren spelen hierin een belangrijke rol.
• Het sociaal restaurant is ontworpen om een brede mix aan bezoekers aan te trekken, van kwetsbare groepen tot ouderen die behoefte hebben aan sociale contacten. Grote tafels nodigen uit tot ontmoeting en verkleinen eenzaamheid.
• Met activiteiten rond koken en eten, zoals in de buurtkeuken, biedt de site laagdrempelige manieren om samen te komen en verbinding te creëren.
Integratie van de bestaande omgeving
De renovatie geeft het kerkgebouw en de pastorijwoning een tweede leven. Hoewel het kerkgebouw niet beschermd is, zijn alle ingrepen met respect voor het erfgoed uitgevoerd in samenspraak met de Dienst Monumentenzorg van Stad Gent. Belangrijke keuzes:
• De neogotische architectuur blijft goed zichtbaar dankzij de box-in-box volumes die voldoen aan moderne energienormen.
• Grote glaspartijen verbinden de kerk visueel met haar omgeving en zorgen voor een open gevoel.
• Subtiele architecturale details, zoals hartjes, verwijzen naar de geschiedenis van de plek.
