De vraag naar Nederlandstalig onderwijs in Brussel blijft groot. Om te voorzien in deze noodzaak, investeert Vlaanderen al jaren fors in extra schoolcapaciteit. De beperkte ruimte en de verouderde infrastructuur in de stad maken deze uitdaging echter des te complexer. In dit kader werd de nieuwe Egied Van Broeckhovenschool gerealiseerd, een initiatief van vzw Ignatius Scholen in Beweging.
De locatie voor deze school werd zorgvuldig gekozen en het oog van de initiatiefnemers (schoolbestuur in samenspraak van BMA) viel op de voormalige brouwerij Vandenheuvel, dat voor lange tijd als depot van een Brussels wijnhuis dienst deed . De sluiting van de brouwerij betekende het verlies van een belangrijke economische motor voor de buurt, wat voor een deel bijdroeg aan de verloedering van de omgeving. De reconversie van het terrein naar een moderne secundaire school geeft de wijk nu een nieuwe dynamiek en vormt een krachtige impuls voor de lokale gemeenschap.
Meer dan enkel een schoolgebouw, wil de Egied Van Broeckhovenschool een open en verbindend project zijn. De architectuur ondersteunt deze visie: de nieuwe sporthal werd zo geplaatst dat ze zichtbaar blijft vanaf de straat en half ondergronds is ingeplant, waardoor een boeiende interactie met de omgeving ontstaat. Door innovatieve oplossingen, zoals een speelplaats op meerdere niveaus en sportfaciliteiten die ook buiten schooluren toegankelijk zijn, wordt de beperkte beschikbare ruimte optimaal benut. Partnerschappen met non-profitorganisaties zoals D’Broej, Brussels Boxing Academy en Debateville versterken de maatschappelijke rol van de school binnen de buurt.
De pedagogische visie van de school sluit aan bij haar open karakter. Met een focus op STEM en Maatschappij & Welzijn biedt de school studierichtingen aan binnen de drie finaliteiten: doorstroom, dubbele finaliteit en arbeidsfinaliteit. Het leerconcept stimuleert een graduele overgang naar zelfstandigheid: in de eerste en tweede graad wordt gewerkt met herkenbare klassen en projectruimtes, terwijl in de derde graad de nadruk ligt op zelfsturing binnen een veelzijdig leerlandschap met diverse studieplekken, van groepsplekken tot individuele concentratieplekken. Praktijkgerichte studierichtingen vinden onderdak in goed uitgeruste werkplaatsen voor vakken als elektromechanica en zorg, gelinkt aan traditionele klaslokalen en een auditorium voor 200 personen. Het open leerlandschap omvat diverse studieplekken, van groepsruimtes tot individuele concentratieboxen, terwijl een zentuin en stille ruimte zorgen voor rust en reflectie .
Bij de renovatie werd maximaal ingezet op het behoud van industrieel erfgoed. De art-deco gevels van de oude brouwerij werden gereinigd en opnieuw in ere hersteld. Aan de binnenzijde kwam isolatie er werd gekozen voor nieuw aluminium schrijnwerk met fijne profielen met een grijsgroen kleur die rekening hield met de verticaliteit en industriële karakter van de gevels. In het ontwerp werd bewust gekozen om de bijzondere ruimtes zoals de bottelarijzaal toe te wijzen aan het programma van een gelaagd open leerlandschap en auditorium, draagt aan de unieke identiteit van de school en zijn leerlingen.
Het oorspronkelijk vrij diepe gebouw werd door middel van een nieuw gemaakte patio functioneel aangepast aan de noden van daglichttoetreding en evacuatiewegen. De combinatie van binnen- en buitentrappen vormt een slim concept van de verticale circulatie dat de mogelijkheden van ontsluiting in gebruik verhoogt.
Binnenin bleef de robuuste betonnen structuur zo veel mogelijk zichtbaar en werden nieuwe gerecupereerde en herbruikbare materialen toegevoegd. De strategie van hergebruik van het bestaande gebouw en de modulaire opbouw van nieuwe delen zorgen voor flexibiliteit op lange termijn.
Duurzaamheid was een fundamenteel uitgangspunt in het bouwproces. Bovendien presteert de school uitzonderlijk op energie-efficiëntie door middel van een doorgedreven isolatie, zonnepanelen en een geothermische warmtepomp, die zorgen voor een energieverbruik dat 30% lager ligt dan de geldende EPB-normen. Met een ventilatiesysteem met warmterecuperatie wordt ook het binnenklimaat optimaal gereguleerd.
De Egied Van Broeckhovenschool is een school van de toekomst, stevig verankerd in het verleden. Door de combinatie van erfgoedbehoud, innovatieve pedagogiek en duurzaamheid vormt dit project een inspirerend voorbeeld van hoe onderwijs en stedelijke vernieuwing hand in hand kunnen gaan.
Criterium 1: Technische kwaliteit (4 punten)
Het gebouw aan de Van Humbeekstraat is een markant overblijfsel van de brouwerij Vandenheuvel. Dit gebouw werd opgetrokken naar de plannen van ingenieur-architect Thilly uit 1929 en deed dienst als ruimte voor het bottelen van het bier. Dit gebouw was verbonden met de brouwerij ernaast door middel van een tunnel. Om het bier te bottelen waren er verschillende apparaten: een flessenreiniger, een overtapmachine, een bierstoppen machine, een machine om te pasteuriseren en een etikettenmachine. Al deze operaties gebeurden automatisch. De uiteindelijke flessen werden dan op het gelijkvloers opgeslagen, waar vrachtwagens ze wegvoerden. De best bewaarde ruimte was deze op de bovenste verdieping, waar het bottelen zelf gebeurde.
De gebouwen aan de Van Humbeekstraat en Bonehillstraat zijn opgenomen in de ‘Inventaire visuel de l’architecture industrielle à Bruxelles’. Het gebouw is een onderdeel van de voormalige brouwerij Vandenheuvel en een getuige van het industriële verleden van Sint- Jans-Molenbeek. De bottelarij had zowel in het exterieur als het interieur veel van zijn karakteristieken behouden. De gevels van het bestaande gebouw zijn opgetrokken in een karaktervolle art-decostijl waarbij de raamopeningen bij de aanvang van de werken deels verborgen waren achter metalen panelen. De gevels bestaan uit beton met een plint in blauwe hardsteen en rond de grote raamopeningen zijn ze voorzien van een bakstenen omkadering. De gevels hebben een duidelijke kroonlijst met daarboven een bekroning van pilasters tussen postamenten. Het interieur heeft op de bovenste verdieping een hoge bouwlaag met een markante gebogen dakconstructie en is een goed voorbeeld van een utilitaire architectuur uit de eerste helft van de twintigste eeuw.
Eén van de uitgangspunten in het ontwerp was de keuze om de bestaande bouwdelen (die opgetrokken zijn in twee fasen, zowel net voor als net na de WOII) maximaal te integreren in het nieuwe schoolproject. In het ontwerp werd bewust gekozen in de bijzondere bottelarijzaal niet de sporthal -hetgeen een voor de hand liggende keuze was, maar wel het open leerlandschap onder te brengen. Deze unieke ruimte draagt immers mee aan de unieke identiteit van de school en zijn leerlingen. De sporthal kreeg een plek in een nieuwbouwvolume, gelinkt met de straat.
Er is gestreefd om de historische elementen van de voormalige brouwerij zorgvuldig te integreren in het ontwerp. De iconische art-deco gevels van de oude brouwerij werden gereinigd en opnieuw in ere hersteld. Aan de binnenzijde werden isolerende blokken geplaatst en er werd gekozen voor nieuw aluminium schrijnwerk met fijne profielen met een grijsgroene kleur. De raamverdeling hield rekening met aanpassingen van het interieur en de vraag naar voldoende opengaande delen. De verticaliteit van de gevels waarbij klaar glas afgewisseld werd met kathedraalglas, hield rekening hield met het industriële karakter van de gevels. Hiermee voldoet het bestaande gebouw aan de huidige eisen op het vlak van energie-efficiëntie en comfort.
De markante schaalstructuur van het dak werd behouden waarbij de betonnen balken werden hersteld en nieuwe daklichten werden geplaatst. Aan de binnenzijde werd een lichtgrijze akoestische spuitpleister geplaatst die, samen met de houten wanden, met vilt of geperforeerd afgewerkt, het akoestisch comfort, garandeert.
Het oorspronkelijk vrij diepe gebouw werd door middel van een nieuw gemaakte patio de daglichttoetreding verhoogd. Ter ondersteuning werden daglichtstudies gemaakt om het energieverbruik te minimaliseren. Met het systeem van buitentrappen en gestapelde speelplaatsen wordt tegemoetgekomen aan de nodige evacuatiewegen zorgt deze ingreep extra ontsluitingsmogelijkheden in gebruik, met een beperkt aantal ‘verloren gangen’.
Waar mogelijk werd intern een verlaagd plafond vermeden zodat de bestaande structuur zichtbaar blijft. Omwille van de beperkte vrije hoogte onder de balken op de eerste verdieping van het bestaande gebouw werd de vloer van de tweede verdieping met 80cm verhoogd om de ventilatiekanalen horizontaal te kunnen laten verlopen naar de verschillende klassen. Luiken in de holle vloer maken die toegankelijk naar onderhoud toe.
Een belangrijk aspect van dit project is het slim hergebruik van bestaande materialen. Ten eerste werd de robuuste betonnen draagstructuur bewaard, wat een aanzienlijke reductie van de ecologische voetafdruk betekent. Daarnaast zijn lichte, demonteerbare houten binnenwanden gebruikt om de flexibiliteit van de indeling te garanderen, zodat de ruimtes in de toekomst eenvoudig aangepast kunnen worden aan nieuwe onderwijsbehoeften. Op sommige plaatsen zoals in inkompartijen werden vloertegels hergebruikt.
Voor de buitengevels was het uitgangspunt om een beperkt palet aan materialen toe te passen, die in de verschillende gevels en bouwdelen terugkomen (parementsteen, schrijnwerk, borstwering). Dit zorgt voor een herkenbaarheid van de school maar beperkt ook de afvalstroom van materialen, waarbij gekozen werd voor robuuste materialen die goed stand houden in een stedelijke context. De duurzaamheid en onderhoudsvriendelijkheid van de materialen op lange levensduur was bepalend bij selectie ervan, hetgeen in lijn is met de 30-jarige onderhoudsverplichting van het consortium naar de school toe.
Naast het behoud en hergebruik van bestaande constructies en materialen, was ook innovatie en duurzaamheid een fundamenteel uitgangspunt in het bouwproces. De KWO-installatie (koude-warmteopslag) met twee grondboringen van 180 meter diep maken gebruik van de temperatuur van het grondwater en zorgen voor koeling in de zomer en verwarming in de winter, waarbij iedere klas een eigen kring voor vloerverwarming- en koeling heeft, wat zorgt voor een optimale temperatuurregeling. Met een CO2 gestuurde mechanisch ventilatiesysteem met warmterecuperatie wordt ook het binnenklimaat optimaal gereguleerd. Met de doorgedreven isolatie, PV-panelen en geothermische warmtepomp ligt het energieverbruik 30% lager ligt dan de geldende EPB-normen.
Het project werd ondanks de hoge technische complexiteit, omwille van de bestaande structuur en de beperkte werfruimte, in een strakke periode van minder dan 24 maanden gerealiseerd. In de eerste fase, na één jaar, werd het deel van de eerste graad in gebruik genomen, waarna het jaar daarop het deel renovatie en nieuwbouw afgewerkt werd. Ondanks de organisatorische uitdaging om de hinder op de werking van de school te beperken kon de school gerealiseerd worden zonder te moeten werken met tijdelijke klassen.
De transformatie van de voormalige bottelarij tot een middelbare school in Molenbeek is een schoolvoorbeeld van hoe architectuur, erfgoed en duurzaamheid hand in hand kunnen gaan. De rijke geschiedenis van het gebouw en zijn betekenis voor de wijk worden niet alleen behouden, maar ook versterkt door innovatieve technieken en doordachte ingrepen die de maatschappelijke en stedelijke context respecteren en benutten.
Dit project is niet louter een renovatie, maar een herinterpretatie van erfgoed in een hedendaagse onderwijscontext. De bestaande structuren worden niet als last beschouwd, maar als een kans om een rijke leeromgeving te creëren met respect voor het verleden en een blik op de toekomst. Het resultaat is een harmonieuze versmelting van erfgoed en moderniteit, waarbij de geschiedenis van de bottelarij niet alleen wordt bewaard, maar ook actief bijdraagt aan de identiteit van een nieuwe generatie leerlingen.
Criterium 2: Architecturale kwaliteit (3 punten)
De vraag naar Nederlandstalig onderwijs in Brussel blijft groot. Om te voorzien in deze noodzaak, investeert Vlaanderen al jaren fors in extra schoolcapaciteit. De beperkte ruimte en de verouderde infrastructuur in de stad maken deze uitdaging echter des te complexer. In dit kader werd de gloednieuwe Egied Van Broeckhovenschool gerealiseerd, een initiatief van vzw Ignatius Scholen in Beweging.
De locatie voor deze school werd zorgvuldig gekozen en het oog van de initiatiefnemers (schoolbestuur in samenspraak van BMA) viel op de voormalige brouwerij Vandenheuvel, dat voor lange tijd als depot van een Brussels wijnhuis dienst deed . De sluiting van de brouwerij betekende het verlies van een belangrijke economische motor voor de buurt, wat voor een deel bijdroeg aan de verloedering van de omgeving. De reconversie van het terrein naar een moderne secundaire school geeft de wijk nu een nieuwe dynamiek en vormt een krachtige impuls voor de lokale gemeenschap.
Hieraan ging een intense en ambitieuze voorbereiding aan vooraf waar de verschillende initiatiefnemers en actoren een heldere projectdefinitie naar voren konden brengen. Dit was de voedingsbodem om met het gekozen ontwerp een schijnbaar eenvoudig antwoord op een complex vraagstuk te kunnen geven. Het ontwerp hield rekening met de leefwereld van de kinderen die er les volgen en de behoeften van de buurt. De pedagogische visie van de school kreeg een concrete en ambitieuze vertaling in het uitgewerkte programma van eisen dat inspeelt op het veranderend leerlandschap (onderwijsvernieuwing) en de noden van de arbeidsmarkt met een grotere vraag naar meer technische en beroepsopleidingen. Met een focus op STEM en Maatschappij & Welzijn biedt de school studierichtingen aan binnen de drie finaliteiten: doorstroom, dubbele finaliteit en arbeidsfinaliteit.
Het leerconcept stimuleert een graduele overgang naar zelfstandigheid: in de eerste en tweede graad wordt gewerkt met herkenbare klassen en projectruimtes, terwijl in de derde graad de nadruk ligt op zelfsturing binnen een veelzijdig leerlandschap met diverse studieplekken, van groepsplekken tot individuele concentratieplekken. Aangezien de graadwerking van de school was een belangrijke pijler is in de werking, kan men dit terugvinden in de heldere programmatorische zonering in het gebouw. De lokalencluster van de eerste graad werd volledig in een nieuwbouwvolume geplaatst terwijl de tweede en derde graad, elk op een eigen niveau, in het renovatiedeel terechtkwamen. Bovendien moest het gevraagde bouwprogramma komen op een betrekkelijk kleine oppervlakte. In het ontwerp hebben we zoveel mogelijk rekening gehouden met de ruimtelijke impact op het schooldomein zelf als op de omgeving (daglichttoetreding, schaduwwerking, geluidsoverlast, inkijk, …).
De eerste graad bevindt zich uiteindelijk in een nieuwbouwvolume van vier bouwlagen aan de Bonehillstraat, de meest rustige zijde van het perceel, met op maaiveldniveau een grote doorgang naar de speelplaats. Op het dak ligt een teruggetrokken volume met de conciërgewoning en de aan de binnengevel zorgen de buitentrappen voor een dynamische geheel. Het citaat “En todo amar y servir” van Ignatius van Loyola, is ingewerkt in de vrijstaande tapsvormige betonnen kolom aan de ingangvan de eerste graad, symboliseert de pedagogische missie van de school: onderwijs als een dienstbare en verbindende kracht.
In bottelarijzaal in de bovenste verdieping van het bestaande gebouw wordt het unieke karakter benut om een ruimtelijk antwoord te bieden aan het unieke programma. Met houten volumes wordt een open leerlandschap. Het omvat diverse studieplekken, van groepsruimtes tot individuele concentratieboxen over verschillende niveaus verspreid. Dit sluit aan bij de praktijkgerichte werkplaatsen voor vakken als elektromechanica en zorg, met daarnaast traditionele klaslokalen en een auditorium voor 200 personen.
Aan de andere zijde is de sporthal gelegen die halfverzonken is ten opzichte van het straatniveau. Grote ramen zorgen zowel voor een natuurlijk daglicht in de zaal als voor een zicht op de sportvloer en de activiteiten binnen. De sporthal vormt een belangrijke schakel tussen hetgeen zicht binnen de schoolmuren afspeelt en de buurt. Bovenop de sporthal bevindt zich de grote buitenspeelplaats van waaruit de interactie met de scholieren met de omgeving herhaald wordt, als een soort van stedelijk balkon. Het hoogteverschil en de gemetste bogen zorgen voor een graad van veiligheid en geborgenheid.
Deze speelplaats op het dak maakt deel uit van een sequens van open en overdekte buitenruimtes, die met elkaar verbonden zijn en toegang verlenen tot de verschillende bouwdelen. De speelplaats op het gelijkvloers met de zitbanken rondom een boom, doet dienst als ‘foyer’ en vormt de overgang van de stad naar de school. Van hieruit vertrekt een brede trap zoals men in een stadje in Zuid-Europa aantreft. Hiermee verbonden is de patio, die dan weer een schakeling van overdekte en open buitenspeelplaatsen vormt, waarlangs kinderen hun weg vinden naar verschillende delen van het gebouw. Elk programma-onderdeel krijgt zo zijn ‘eigen voordeur’.
De levendigheid van de plint zorgt voor de nodige interactie tussen de school en de stad, hetgeen essentieel is voor het welslagen van het project. Op de hoek van de drukke Brussels invalsweg, aan de Ninoofsesteenweg, is de multifunctionele ruimte, met de refter en het open leercentrum, geplaatst. Deze genereuze ruimte strekt zich uit over drie bouwlagen waarbij binnenramen de verschillende programma-onderdelen van de school over alle graden heen visueel verbinden. De houten bekleding aan de binnenzijde zorgt voor een akoestisch comfort en warme uitstraling. Aan de buitenzijde nodigt de architectuur de buurt ook letterlijk uit door middel van zitbanken die ingewerkt zijn tussen de bakstenen kolommen. De achterliggende gevel is bekleed met zandkleurige licht reflecterende tegels waarvoor grote letters staan met de naam EGIED, die ’s avonds oplichten. Het gebouw wenst daarmee een bijdrage te leveren aan de trots die de school met zich meedraagt en wilt dit overdragen op de omgeving.
Criterium 3: Het publieke en maatschappelijke karakter van het project (3 punten)
De transformatie van de voormalige bottelarij van brouwerij Vandenheuvel in Molenbeek tot een moderne middelbare school vormt een krachtig voorbeeld van erfgoedbehoud en stedelijke vernieuwing. De school is strategisch ingebed in een dichtbevolkte en economisch achtergestelde wijk en speelt een positieve, verbindende rol. Ze biedt jongeren, vaak opgroeiend in een gestigmatiseerde omgeving, vertrouwen en perspectief. De architectuur weerspiegelt deze ambitie door historische elementen te bewaren en te combineren met eigentijdse ingrepen die duurzaamheid en functionaliteit bevorderen. De nieuwe school in Molenbeek is zorgvuldig ontworpen om zich op een harmonieuze manier te integreren in zowel de bebouwde als de sociale omgeving. Het project respecteert de historische context van de site, terwijl het tegelijkertijd een eigentijdse en functionele leeromgeving biedt die aansluit bij de maatschappelijke en stedelijke noden van de wijk.
De school speelt een sleutelrol in de gemeenschap. Ze is niet alleen een leerinstelling, maar ook een sociale hub die buurtbewoners betrekt. De school integreert zich niet alleen fysiek in haar omgeving, maar heeft ook een sterke maatschappelijke betrokkenheid. De hoofdingang, gelegen aan de rustige Bonehillstraat, is strategisch gepositioneerd om de school optimaal te verbinden met het gewestelijk fietsnetwerk en de omliggende publieke ruimtes. Aan deze zijde is ook de toegang tot de kleedkamers en sporthal gelegen die buiten de schooluren bruikbaar is. De sporthal is halfondergronds geplaatst en is zichtbaar vanaf de straat. De sporthal, buitenspeelplaatsen, multifunctionele ruimte en bewegingsruimte zijn toegankelijk buiten de schooluren, waardoor ze dienstdoen als ontmoetingsplekken voor de wijk. Deze gedeelde infrastructuur draagt bij aan een gevoel van gemeenschap en versterkt de band tussen verschillende generaties en ongeacht hun achtergrond.
Er zijn reeds sterke samenwerkingen met non-profitorganisaties zoals vzw D’Broej, Brussels Boxing Academy, Debateville en Teach for Belgium. Deze partnerschappen verrijken het onderwijsaanbod en versterken de connectie met de gemeenschap. Een zomerschool, gepland vanaf 2025, biedt extra leermogelijkheden buiten het reguliere schooljaar en onderstreept de inzet van de school voor continuïteit in leren.
Het project is gerealiseerd via een DBFM-procedure, wat betekent dat ontwerp, bouw, financiering en onderhoud voor 30 jaar gewaarborgd zijn binnen een publiek-private samenwerking. Dit garandeert een kwalitatief hoogstaand en duurzaam resultaat binnen budget en planning. Hoewel overheidssteun is voorzien, blijft de school afhankelijk van bijkomende financiering via het Fonds Vrienden van Egied van Broeckhovenschool bij de Koning Boudewijnstichting.
Er is aandacht voor diverse leeromgevingen, waaronder concentratieplekken, werkruimtes voor groepswerk en een auditorium. Als domeinschool biedt de instelling zowel doorstroomonderwijs als technische en beroepsgerichte opleidingen, met een sterke nadruk op STEM en maatschappelijke thema’s. Werkplaatsen in de voormalige bottelarij bieden praktijkgerichte leerervaringen die studenten voorbereiden op de arbeidsmarkt.
Het project is gefaseerd opgezet met een lange termijnvisie: de school groeit mee met het aantal kinderen. In het eerste jaar werd er gestart met 100 leerlingen en zal in vijf jaar uitgroeien naar een capaciteit van 840 leerlingen. Het eindresultaat stemt overeen met de oorspronkelijke intentie: een school die niet alleen een veilige en inspirerende leeromgeving biedt, maar ook een actieve en verbindende rol speelt in de wijk. Door de combinatie van historische elementen, innovatieve leerconcepten en maatschappelijke betrokkenheid, is deze school een baken van hoop en ontwikkeling in Molenbeek.
