De verbouwing van het voormalige gemeentehuis van Neerpelt aan het Kerkplein heeft een ingrijpende transformatie ondergaan, waarbij het historische deel naadloos is geïntegreerd in het vernieuwde gebouw. Het project is een ESCO project waarbij de gemeente samenwerkte met Fluvius.
Het ontwerp kwam tot stand via een ruim opgezet participatietraject. De gemeente ging daarbij in gesprek met de bezoekers van de bibliotheek, de gebruikers van het Huis van het Kind, kinderen en jongeren uit Pelt en de betrokken gemeentelijke diensten. Hun inbreng leverde waardevolle ideeën op, zoals een laagdrempelig en warm gebouw, een ontmoetingsplaats voor alle generaties en doelgroepen en een ruimte waar de burger zelf gebruik van kan maken en kan vormgeven.
Huiskamer
Die ideeën leidden naar het concept van de ‘Third Place’, of simpelweg de derde plek, een plaats waar je verblijft als je niet thuis of op het werk bent. Belangrijk is dat de gebruikers er zich veilig en thuis voelen, dat ze relevant zijn en dat ze zonder kosten toegankelijk zijn voor iedereen. Het vernieuwde gebouw biedt daarom veel ruimte waar kinderen, jongeren, ouders en ouderen kunnen verblijven en elkaar kunnen ontmoeten. Er zijn verschillende zithoekjes om te lezen, leren en te ontspannen.
Functies
Centraal in het complex staat de gloednieuwe bibliotheek. De voormalige bibliotheken van Overpelt en Neerpelt zijn hier samengebracht op 1 locatie. Deze samenvoeging is 1 van de laatste puzzelstukken van de fusie. Naast de bibliotheek komt de gemeenteraad er samen voor zijn maandelijkse vergaderingen. De raadszaal werd ingericht op de eerste verdieping in het historische gedeelte van het gebouw. Wanneer er geen gemeenteraad is, dient deze ruimte voor het geven van voorstellingen, lezingen en als stille studieruimte. Op de begane grond is de nieuwe ceremoniezaal. Daar vinden naast allerlei feestelijke ontvangsten, alle huwelijken plaats voor heel Pelt. Het Huis van het Kind en Wiegwijs hebben er eveneens hun vaste plaats.
Open Bib
De bibliotheek werkt volgens het Open Library-concept. Dit betekent dat de bibliotheek, naast de gewone uren met dienstverlening, ook onbemand geopend is. Zo staan de publieke ruimte en de collectie van de bib maximaal en in alle vrijheid open voor de Peltenaren. Concreet is de bibliotheek volgens het OpenBIB-concept in Pelt 365 dagen per jaar open van 7.00 tot 22.00 uur.
Huis van het Kind
De Stroming is de fysieke thuisbasis van het Huis van het Kind, met als centrale plaats het consultatiebureau van Wiegwijs. Ouders en opvoeders kunnen er terecht voor gesprekken rond opgroeien en opvoeden bij organisaties zoals de opvoedingswinkel, Integra, pleegzorg, de sociale dienst … Dat gebeurt aan ‘De Tafel’ die vlak bij de ingang van De Stroming het kloppende hart is van het fysieke Huis van het Kind Pelt en waar de verschillende organisaties op vaste momenten aanwezig zijn.
Naast boeken kunnen ouders ook babyspullen uitlenen van de Babytheek zoals autostoelen, badjes, flessenwarmers, … Onlangs kwam er nog een luierbox bij. Daar kunnen mensen luiers doneren wanneer ze die zelf niet meer nodig hebben. Deze luiers komen vervolgens terecht bij gezinnen die er nood aan hebben.
Criterium 1: Duurzaamheid (5 punten)
Het project heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan door het circulaire en efficiënt gebruik van bestaande materialen en structuren, met de nadruk op de principes van duurzaam ontwerpen.
Circulariteit
De oorspronkelijke bebouwing werd in drie fasen gerealiseerd: het historische deel van einde 19e eeuw, een gedeelte uit de jaren 80 en een recenter deel uit de jaren 2000. Het historische en het meest recente deel zijn behouden, terwijl de uitbreiding uit de jaren 80 volledig is gesloopt. Voor de nieuwbouw, die de verbinding vormt tussen de twee behouden gebouwen, is bewust gebruikgemaakt van de bestaande funderingen van het gesloopte deel. Op basis van deze fundering is het grid voor de nieuwbouw bepaald en doorgetrokken.
Van het historische gebouw zijn oude gevelstenen hergebruikt voor nieuwe metselwerken. Ook zijn de historische blauwe stenen van de trappenpartij hergebruikt voor de ceremoniële inkom, waarbij het portaal is aangepast om te voldoen aan toegankelijkheidsnormen, maar de erfgoedwaarde behouden blijft. Verder hebben we de houten ramen in het historische deel behouden, maar is enkel het glas vervangen voor betere isolatie. De bestaande ruimtes van het recente deel uit de jaren 2000 zijn zo goed als ongewijzigd gebleven.
Tijdens het bouwtraject is er de keuze gemaakt om een kalkmortel te gebruiken voor het gevelmetselwerk, om later afbraak en hergebruik van de gevelstenen te vereenvoudigen.
De structuur van het gebouw is ontworpen voor multifunctioneel gebruik. Er zijn 3 grote zalen voorzien die elk hun hoofdfunctie hebben. Daarnaast worden deze zalen opengesteld voor allerlei andere activiteiten om deze ruimte optimaal te benutten. Het ontwerp zorgt voor veel circulatie doorheen het hele gebouw. Dit is een grote meerwaarde om van dit gebouw een levendige plek te maken. Een aantal ruimtes zijn niet geschikt voor multifunctioneel gebruik zoals die van het Huis van het Kind. Dit komt doordat er zo goed als fulltime consultaties plaatsvinden van Kind & Gezin. Het kabinet van de verpleegster en de dokter worden ook afgesloten voor de veiligheid. De tweede verdieping is niet toegankelijk voor publiek. Deze verdieping dient als backoffice voor de medewerkers van de bib. De verdieping is aangevuld met flexbureaus voor andere diensten en partners van het Huis van het Kind wanneer hier nood aan is.
Ook is er nagedacht over de toekomstige invulling van het gebouw. De kolommen zijn samen met de ramen uitgelijnd op een grid waardoor het mogelijk is om de ruimte zonder structurele aanpassingen te herbestemmen, bijvoorbeeld als hotel of congrescentrum.
Tenslotte is het oude meubilair verkocht aan het personeel, wat bijdraagt aan hergebruik en het verminderen van afval.
Technieken
Het verwarmen gebeurt met twee verschillende systemen. Voor de bibliotheek wordt er gewerkt met vloerverwarming. De vloerverwarming zorgt voor een constante temperatuur die nodig is in de bibliotheek. Deze vloerverwarming wordt aangestuurd met een geothermische warmtepomp. Dit betekent dat, wanneer nodig, de vloerverwarming ook kan koelen. Voor het hele historische deel, de bureaus op de tweede verdieping en polyvalente zaal wordt er gewerkt met een lucht-lucht warmtepomp met warmterecuperatie. De zalen in het historische deel worden niet continu gebruikt en moeten de mogelijkheid hebben om in korte tijd, snel op te warmen. Ook wanneer er veel aanwezigen zijn, is het nodig om snel te koelen. Door het systeem van de warmterecuperatie kan de warmte die te veel is, worden ingeblazen naar een andere ruimte die wel warmte vraagt. Door deze twee systemen toe te passen is er geen gas meer nodig en wordt het volledige gebouw verwarmd en gekoeld zonder fossiele brandstoffen.
Hoewel er oorspronkelijk werd overwogen om de zonnepanelen van het oude gebouw te behouden, is er gekozen om deze toch te vervangen door nieuwe panelen met betere prestaties en extra capaciteit. Daarnaast hebben we ook extra panelen geplaatst waardoor we op dit moment voldoen aan de norm van PV-verplichting van 2035. De zonnepanelen hebben ook een Oost en West oriëntatie wat zorgt voor een constantere opwekking van energie.
Het gebouw is ook uitgerust met een regenwaterrecuperatiesysteem. Dit systeem is geplaatst in de bestaande kruipkelder, waar gekoppelde regenwaterzakken zorgen voor een efficiënte opslag in een ruimte die anders verloren zou zijn. Door de regenwaterzakken in de kruipkelder te plaatsen, hebben we tijdens de bouwwerken geen droogzuiging hoeven te plaatsen.
Omgeving
De ligging van het gebouw aan de rivier de Dommel brengt specifieke uitdagingen en kansen met zich mee. De inkom aan de zijkant en de Fluvius-cabine zijn heraangelegd en verhoogd om rekening te houden met mogelijke overstromingen. Daarnaast is er aandacht besteed aan biodiversiteit: de toren van het gebouw is ingericht met nestkasten om de vleermuizenpopulatie, die zich in de nabijgelegen kerk bevindt, verder uit te breiden en zo de natuurlijke omgeving te ondersteunen.
Tijdens de bouw hebben we ook bijzondere aandacht besteed voor de boom die vlak bij de inkom staat. Er zijn tijdens de werken een aantal maatregelen genomen om deze boom te beschermen. Belangrijk voor ons was dat de boom behouden blijft, omdat hij ook voor de nodige schaduw zorgt tijdens de zomermaanden. In het ontwerp is ook rekening gehouden met de schaduw die deze boom geeft bij het plaatsen van de zonnewering.
Op dit moment loopt er ook een studieopdracht voor de heraanleg van het plein voor De Stroming. Het merendeel van de parkeerplaatsen zal plaats maken voor groen waardoor het grootste deel van het plein onthard zal worden en de Dommel een prominentere plaats krijgt in dit centrum.
Criterium 2: Maatschappelijk karakter (3 punten)
Huis van het kind
Het Huis van het Kind heeft in De Stroming een fysieke aanwezigheid. Vanuit het Hvhk is het ‘proportioneel universalisme’ heel belangrijk. Dat wil zeggen dat we alles (organiseren, faciliteren, ondersteunen) voor alle gezinnen, maar extra doen voor gezinnen die extra ondersteuning nodig hebben of kwetsbaar zijn. Deze gezinnen proberen we extra te ondersteunen, terwijl alle gezinnen welkom zijn en gebruik kunnen maken van een bepaald aanbod.
Het Huis van het Kind is in eerste plaats een samenwerkingsverband van verschillende partners die bouwen aan een sterke preventieve gezinsondersteuning in de eigen gemeente.
Naast brede gezinsondersteuning biedt het Huis van het Kind ook heel concrete hulp aan jonge gezinnen. Een mooi voorbeeld hiervan is de Babytheek, een uitleendienst voor babyspullen die ouders na de geboorte nodig hebben. Babyspullen zijn vaak duur en je hebt ze maar voor een korte periode nodig. Niet iedereen heeft een ruim netwerk om op terug te vallen en babyspullen door te krijgen. En ook niet iedereen heeft de financiële ruimte om al deze dure spullen voor zo’n korte periode aan te kopen
Onze babytheek biedt hiervoor een oplossing omdat ouders zelf geen dure babyuitzet hoeven aan te schaffen of bewust kiezen om geen nieuwe spullen te kopen. Voor 20 euro lidgeld per jaar kan men babyspullen uitlenen. Mensen die er financieel minder goed/slecht voor staan (en die worden doorverwezen door 1 van onze partners op het terrein) mogen de babyspullen volledig gratis uitlenen.
Ook voor mensen die klein wonen (vaak ook eenoudergezinnen) besparen ruimte door enkel de spullen te lenen die ze op dat moment nodig hebben. De babytheek heeft een ruimte in De Stroming waardoor het uitlenen van babyspullen en boeken hand in hand gaan.
Net naast de babytheek gaat KABAS door, een ontmoetingsgroep voor ouders met jonge kinderen. Via allerhande partners gebeuren er extra inspanningen om zeker ook de alleenstaande ouders en zij die meer kwetsbaar zijn, naar KABAS toe te leiden, zodat ze daar ook aansluiting vinden bij andere (ook modale) ouders. Het is de mix die bijzonder krachtig is. Ook Vriend en Taal gaat in diezelfde ruimte door. Hier treffen we vaak de anderstalige (eenouder)gezinnen die het Nederlands oefenen samen met vrijwilligers. Door alles aan elkaar te linken, pogen we zoveel mogelijk mensen die geïsoleerd (dreigen te) zijn, te verbinden met anderen/zich beter in hun vel te doen voelen. Dit heeft dan weer een heel positief effect op het leven van die ouders, en zeker ook op dat van de kinderen.
De gesprekslokalen zijn ingericht in een huiselijke sfeer en worden gebruikt door bezoekers van De Stroming om rustig te werken of een groepswerk te maken. Ook worden deze gesprekslokalen gebruikt door partners van het Huis van het Kind zoals de opvoedingswinkel, Integra of het CKG, … Hier kunnen ouders terecht voor specifieke vragen en een luisterend oor.
Datzelfde luisterend oor vinden ouders ook aan ‘de tafel’, net naast de onthaalbalie, waar partners van het huis van het kind (Integra, opvoedingswinkel, het OCMW, lokaal loket kinderopvang, buddywerking, …) op een vast moment per week (of per maand) aanwezig zijn, zodat gezinnen op een gekende plaats hun specifieke vragen kunnen stellen of hun bekommernissen kwijt kunnen.
Nog een grote troef die De Stroming heeft, is dat ook het consultatiebureau van Wiegwijs (Kind en Gezin) zich daar bevindt. In het consultatiebureau staan enkele babytheekspullen uitgestald, en de vrijwilligers van Wiegwijs verwijzen – zeker de ouders die er het meeste nood aan hebben – heel gericht door naar de babytheek. Alle ouders/kinderen komen een tiental keren tussen 0 en 2,5 jaar in het consultatiebureau binnen. We willen hen zeer actief verbinden met de babytheek, met Kabas, met vriend en taal, met de dienst- en hulpverlening ‘aan de tafel’ en in de gesprekslokalen, … En heel belangrijk, we willen die (alleenstaande) ouders verbinden met elkaar.
Bibliotheek
Bij Wiegwijs wordt de connectie naar de bibliotheek gemaakt. De bib wil kinderen en ouders zo vroeg mogelijk laten kennismaken met lezen en voorlezen. Door het consultatiebureau te integreren in de bibliotheek ligt de drempel voor het bezoeken van de bibliotheek laag. Ook is de collectie over opgroeien en opvoeden centraal gezet zodat ouders gemakkelijk de weg vinden naar deze informatie. In het consultatiebureau staat ook een collectie vertelplaten die de ouders kunnen uitlenen.
Maar de bibliotheek is veel meer dan alleen een plek om boeken uit te delen. Het is een bruisende ontmoetingsplek waar tal van activiteiten worden georganiseerd voor jong en oud.
Tijdens de examenperiode biedt de bibliotheek een blokbar, waar studenten in alle rust kunnen studeren. Een aantal ruimtes wordt specifiek gereserveerd voor deze studenten. Daarnaast zijn er verschillende leesinitiatieven, zoals de Leesjury, een leesclub voor kinderen en jongeren van 4 tot 18 jaar, en de leesclubs Ochtenddauw en Avondzon, waar boekenliefhebbers samenkomen om hun leeservaringen te delen.
De bibliotheek speelt ook een belangrijke rol in het onderwijs via de actieve en intensieve scholenwerking. Alle Peltse lagere schoolklassen komen vijf keer per jaar naar de bib. Voor scholen die verder weg liggen is er busvervoer georganiseerd door de gemeente. Leerlingen maken op een educatieve manier kennis met de bibliotheek dankzij de bibliotheekintroducties op maat van verschillende leeftijden. Daarnaast worden er auteurslezingen georganiseerd voor scholen. Deze gaan vaak door in de Raadzaal. Er is ook een klasbib voor kleuterklassen, waarbij leerkrachten een selectie boeken meenemen naar de school.
Ook voor volwassenen is de bibliotheek een plek voor ontmoeting en verdieping. Er worden regelmatig workshops en auteurslezingen georganiseerd waar bezoekers schrijvers beter kunnen leren kennen. Daarnaast biedt de bibliotheek ondersteuning op digitaal vlak via het Digipunt, waar zes vrijwilligers klaarstaan op vaste moment om bezoekers te helpen met digitale vragen en vaardigheden.
De werking van De Stroming is enkel mogelijk dankzij de inzet van een groot aantal geëngageerde vrijwilligers. Dag in, dag uit staan ze klaar en maken ze het verschil in de dagelijkse werking. Zonder hun enthousiasme zou De Stroming niet kunnen functioneren zoals het vandaag doet.
De vrijwilligers vervullen uiteenlopende rollen en dragen elk op hun manier bij aan een vlotte en toegankelijke dienstverlening. De boekenterugzetters zorgen ervoor dat boeken netjes op hun plaats gezet worden. Voorlezers en anderstalige voorlezers brengen verhalen tot leven en stimuleren het leesplezier bij jong en oud, terwijl bib-aan-huis vrijwilligers ervoor zorgen dat mensen die minder mobiel zijn toch kunnen genieten van een goed boek.
De vrijwilligers van de bibliotheek zorgen samen met de vrijwilligers van het Huis van het Kind (Wiegwijs, Vriend en taal, Babytheek, …) voor een warme, gastvrije en dynamische plek.
Gemeenteraad, evenementen en recepties
Er zijn jaarlijks 10 gemeenteraden. Daarnaast worden deze ruimtes gebruikt voor andere evenementen en recepties zoals deze van de jubilarissen, nieuwe inwoners, carnaval, … Recepties met versnaperingen worden georganiseerd in de ceremoniezaal. Achter de ceremoniezaal is een keuken voorzien die gebruikt kan worden door de cateraar bij deze recepties. De polyvalente ruimte op het gelijkvloers is ook voorzien van een keuken met kookgelegenheid. Deze keuken zal voornamelijk gebruikt worden voor workshops.
Toegankelijkheid
In De Stroming is er veel aandacht gegeven aan toegankelijkheid. Het gebouw is zo ingericht dat iedereen, ongeacht mobiliteit of specifieke noden, zich vlot en zelfstandig kan verplaatsen.
Dankzij de centrale ligging in het centrum van Neerpelt is De Stroming gemakkelijk bereikbaar, zowel te voet als met de fiets. Daarnaast is er een goede aansluiting met het openbaar vervoer, wat de toegankelijkheid verder vergroot.
Binnen het gebouw zijn verschillende voorzieningen om het gebruiksgemak voor iedereen te garanderen. Er is een aangepaste opzoekcomputer met bureau verstelbaar in hoogte, zodat mensen met een fysieke beperking comfortabel kunnen werken. Daarnaast is deze computer ook uitgerust met een speciaal scherm voor personen met verminderd zicht. In het gebouw zijn 2 borstvoedingsruimtes voorzien en 3 verzorgingstafels. Alle toiletten zijn genderneutraal, voorzien van gratis menstruatieproducten en een krukje zodat kinderen het toilet vlot kunnen gebruiken.
Met deze inspanningen willen we ervoor zorgen dat iedereen, ongeacht hun situatie, zich welkom en zelfstandig kan voelen in het gebouw.
Criterium 3: Innovatie (2 punten)
Brede participatie en samenwerking
Het project is gekenmerkt door een intensief participatietraject met de diverse gebruiksgroepen. Vrijwilligers van Wiegwijs, gebruikers van de bibliotheek, medewerkers van de bibliotheek, de dienst samenleven, de burgerbalie en bestuurszaken, evenals kinderen werden actief betrokken.
Het participatietraject verliep in twee fasen.
De eerste fase, de droomfase, had als doel om, op basis van de projectdoelstellingen, noodzakelijke functies en nieuwe ideeën te verzamelen voor de invulling van het project. Om dit vorm te geven, zijn workshops georganiseerd met inwoners van Pelt, kinderen en jongeren. Door de coronamaatregelen vonden deze workshops volledig digitaal plaats, wat een extra uitdaging met zich meebracht. Ook het personeel nam deel aan een aangepaste workshop, gevolgd door een vragenlijst opgesteld door het architectenbureau.
Daarnaast is een gerichte enquête verspreid onder verschillende Peltenaren via nieuwsbrieven van de bibliotheek, de consultatiebureaus van Wiegwijs en de opvoedingswinkel. De verzamelde feedback uit de workshops en de enquête vormde de basis voor het ontwerp van het architectenbureau.
In de tweede fase werden de verschillende doelgroepen en deelnemers van de eerste workshops opnieuw digitaal samengebracht. Het doel was om te laten zien hoe hun input werd verwerkt in het ontwerptraject. Tijdens deze sessie werd het voorontwerp gepresenteerd en werd opnieuw feedback verzameld om het ontwerp verder te verfijnen
Daarnaast werden tijdens de verschillende fases van de bouw rondleidingen georganiseerd voor de betrokken partners. Dit zorgde voor transparantie en een gevoel van eigenaarschap bij de gebruikers, waardoor het gebouw uiteindelijk nog beter kon inspelen op de noden van de gemeenschap.
Ook bij het kiezen van de naam van het gebouw stond inspraak centraal. Iedereen kon een voorstel indienen, waarna een panel van burgers en kinderen een selectie maakte aan de hand van een workshop van drie mogelijke namen. Vervolgens kreeg elke inwoner van Pelt de kans om te stemmen op zijn of haar favoriet. Dit participatieproces zorgde ervoor dat de uiteindelijke naam breed gedragen werd door de gemeenschap.
Een open bibliotheek voor iedereen
Het open bib-systeem is een vernieuwend concept dat inspeelt op de behoeften van een moderne samenleving. Daarbij is de bibliotheek, naast de gewone uren met dienstverlening, ook onbemand geopend van 7.00 tot 22.00 uur en dit 365 dagen per jaar. Dankzij deze flexibele toegang kunnen de bezoekers van de bibliotheek zelf bepalen wanneer ze langskomen, wat de bibliotheek toegankelijker maakt en het gebruiksgemak vergroot. Dit concept verhoogt niet alleen het gebruiksgemak, maar versterkt ook de betrokkenheid van de inwoners. Om hiervan gebruik te maken, moet je minstens 18 jaar oud zijn, je registreren en deelnemen aan een van de infomomenten – een korte opleiding – die regelmatig georganiseerd worden.
Verandering vraagt tijd
Samen met het ontwerpteam hebben we verschillende projecten bezocht waar vergelijkbare samenwerkingen en integraties van diensten plaatsvonden. Deze bezoeken boden waardevolle inzichten, zowel uit positieve als uit minder geslaagde ervaringen. Met die kennis hebben we vervolgens zelf de grote puzzel gelegd. Daarnaast hebben we, op basis van participatiemomenten, het ontwerp bijgestuurd om beter aan te sluiten op de behoeften.
Tijdens het proces zijn we op enig verzet gestuit vanuit de verschillende diensten en partners. Het was een uitdaging om tijdens het ontwerpproces een concreet beeld te vormen van hoe de samenwerking in de praktijk zou verlopen. Veel organisaties waren gewend aan hun eigen vaste plek, zonder de aanwezigheid van andere partners. Daardoor waren er vooral praktische vragen en bezorgdheden waar we in het begin van het ontwerpproces nog geen antwoord op hadden. Het idee van het delen van ruimtes had dan ook tijd nodig om te landen.
Toch konden we, dankzij de input van collega’s en ontwerpers, een sterk toekomstbeeld schetsen. Desondanks bleven er bij sommige partijen tot aan de opening van het gebouw twijfels bestaan. Nu het gebouw een half jaar in gebruik is, kunnen we echter met zekerheid stellen dat deze zo goed als volledig zijn verdwenen. Sterker nog, het merendeel van de partners is zeer tevreden over de samenwerking binnen het gebouw. De dagelijkse samenwerkingen en de manier waarop processen in elkaar overlopen, leiden tot een waardevolle kruisbestuiving. Een kruisbestuiving waarvan maar liefst 11.500 bezoekers per maand gebruik van maken.
