Het Begijnhof van Hasselt ondergaat een ingrijpende transformatie tot een open, groene en uitnodigende ontmoetingsplek waar erfgoed, natuur, kunst en onderwijs samenkomen. Waar het ooit een afgesloten, door muren omgeven site was, slechts bereikbaar via één poort, groeit het nu uit tot een levendige ruimte die verleden en toekomst harmonieus verbindt. De herontwikkeling beoogt het herstel van de centrale functie van de site, die lange tijd werd bepaald door de inmiddels verdwenen begijnhofkerk, en brengt deze opnieuw in balans met de omliggende structuren. Met doordachte architecturale ingrepen en zorgvuldig landschapsherstel wordt het Begijnhof omgevormd tot een toegankelijke, dynamische en inspirerende omgeving.
Centraal in het project staat de herinrichting van de begijnhoftuin, die zal uitgroeien tot het kloppend hart van de site. Deze groene oase in het stadscentrum van Hasselt wordt ontworpen als een plek van rust en dynamiek, waar erfgoed en hedendaags gebruik naadloos samenkomen. De kerkruïne, lange tijd een vergeten element, krijgt opnieuw betekenis door de toevoeging van een zitbank en een reflecterende spiegelvijver, waardoor de contouren van de gebombardeerde kerk terug voelbaar worden. Tegelijkertijd ontstaan sterke verbindingen met nabijgelegen culturele instellingen zoals kunstencentrum Z33 en het Jenevermuseum, waardoor de tuin niet alleen een plaats van bezinning blijft, maar ook ruimte biedt voor exposities en evenementen. Hierbij speelt toegankelijkheid een essentiële rol in het ontwerp. Zo worden de paden en bestrating vernieuwd met duurzame en integraal toegankelijke materialen, zodat de begijnhoftuin een tuin wordt voor iedereen.
Naast de buitenruimte ondergaan ook de begijnhofhuizen een grondige renovatie. De twaalf woningen en het hoekhuis worden heringericht als studie- en atelierruimtes voor de masterstudenten architectuur van de Universiteit Hasselt, waarbij de historische structuur zoveel mogelijk behouden blijft. Het hoekhuis wordt omgevormd tot een centrale ontmoetingsplek met een koffiehoek, terwijl de overige huizen flexibel worden ingezet als ateliers en werkruimtes. Daarnaast worden er ruimtes voorzien voor gastverblijven, specifiek bedoeld voor gastprofessoren en onderzoekers. Om de toegankelijkheid in de historische huisjes te waarborgen, worden liften geïnstalleerd, zodat de ruimtes ook bereikbaar zijn voor mindervaliden.
Verder zullen enkele markante architecturale ingrepen de beleving van de site bijkomend versterken. Het poortgebouw krijgt een nieuwe functie als auditorium en museale ruimte, met een multifunctionele foyer die ruimte biedt voor verschillende activiteiten. Een andere opvallende toevoeging op de site is de panoramatoren, die de verloren hoogte van de oorspronkelijke kerk visueel compenseert. Deze toren, die zorgvuldig in de oksel van het park wordt geïntegreerd, biedt een panoramisch uitzicht over Hasselt en dient als nieuw herkenningspunt binnen de stad.
Tot slot vormt duurzaamheid een kernprincipe in de herontwikkeling van de site. Zo wordt een innovatieve, isolerende spuitpleister aangebracht op de buitenmuren en worden energetische achterzetramen geplaatst achter het glas-in-lood, wat bijdraagt aan een energiezuinige oplossing. Regenwater wordt opgevangen en hergebruikt voor de spiegelvijver en toiletten, terwijl de nieuwe beplanting bestaat uit onderhoudsarme, biodiversiteit bevorderende soorten, zoals kruiden, bloeiende planten en inheemse bomen. Door deze ingrepen wordt het Begijnhof van Hasselt opnieuw een bruisende plek waar geschiedenis en hedendaagse functies naadloos in elkaar overlopen. De balans tussen erfgoed en moderne behoeften staat centraal in het ontwerp, waardoor het Begijnhof niet alleen een historische site blijft, maar ook een dynamische ruimte wordt voor ontmoeting, onderwijs en culturele uitwisseling.
Criterium 1: Technische kwaliteit (4 punten)
Het project valt op door het gebruik van technieken die zowel nauw verbonden zijn met de natuurlijke en maatschappelijke omgeving als de rijke geschiedenis van het erfgoed. Binnen het project werd er nauw samengewerkt met restauratiearchitecten, restauratievakmannen, erfgoedspecialisten en archeologen, waardoor de restauratie op een deskundige manier kan worden uitgevoerd met respect voor het erfgoed.
Promotie van erfgoedambachten en betrokkenheid van erfgoedspecialisten/ gemeenschappen
De samenwerking van restauratie-architecten, ingenieurs gespecialiseerd in restauratie en erfgoed, gespecialiseerde algemene aannemer, en zeer specifieke onderaannemers zorgt ervoor dat traditionele technieken optimaal worden toegepast bij de restauratie. Zo worden de herstellingen van de glas-in-loodramen uitgevoerd in het atelier van de aannemer, waarbij vakmanschap en historische methoden worden ingezet om de authentieke uitstraling van de ramen te behouden. De restauratie van authentieke schouwen omvat het behoud/herstel van handgeschilderde tegeltjes en natuurstenen sokkels, wat bijdraagt aan het bewaren van het karakter van het gebouw. Daarnaast worden authentieke trappen, binnendeuren en lambrisering met zorg hersteld, zodat de historische waarde behouden blijft. Er wordt zelfs een unieke integratie gerealiseerd van authentieke lambrisering in hedendaags meubilair, zoals bedsteeën en sanitaire cellen, wat zorgt voor een harmonieuze combinatie van oud en nieuw.
Gebruik van historische materialen en technieken
Natuursteenherstel wordt met de grootste zorg uitgevoerd door middel van injectie, wat traditionele methoden respecteert en de structurele integriteit van trappen, dorpels en andere natuursteen elementen garandeert. De restauratie van de authentieke dakspanten en gewelven waarborgt dan weer dat de oorspronkelijke structuur intact blijft, waardoor het gebouw zijn historische uitstraling behoudt. Ook authentieke molures aan het plafond worden hersteld met traditionele technieken, waardoor de esthetiek en het vakmanschap van de oorspronkelijke afwerking behouden blijven. Daarnaast worden aangetaste houtenbalken gerestaureerd met behulp van balkprotheses, wat niet alleen de structuur versterkt maar ook het behoud van de originele elementen mogelijk maakt.
Gebruik van hergebruikte materialen
Het hergebruik van materialen speelt een belangrijke rol in het project. Zo wordt de houten trap uit 1 van de begijnhofhuisjes hergebruikt bij een nieuwe toegang naar de zolderverdieping, wat bijdraagt aan het minimaliseren van afval en het behoud van authentieke elementen. Eveneens worden authentieke binnendeuren hergebruikt om de historische uitstraling maximaal te behouden. Houten buitenschrijnwerk wordt zorgvuldig gerestaureerd om de oorspronkelijke esthetiek te behouden, terwijl bestaande monelen en het buitenschrijnwerk van het poortgebouw worden vervangen door een nieuwe productie naar bestaand model. Dit zorgt ervoor dat de historische uitstraling van het gebouw behouden blijft, terwijl de duurzaamheid wordt verbeterd.
Gebruik van te ontdekken of herontdekte materialen
Binnen het project worden ook nieuwe materialen ingezet, met als doel de energie-efficiëntie van het gebouw te verbeteren, zonder afbreuk te doen aan de historische waarde. Zo wordt er isolerende spuitpleister aangebracht op de buitengevel en worden energetische achterzetramen voorzien met de glas-in-loodramen. Deze maatregelen verhogen de energieprestaties van het gebouw, wat resulteert in een optimaal comfort, terwijl de oorspronkelijke uitstraling van het erfgoed volledig bewaard blijft.
Door de zorgvuldige keuze en toepassing van materialen, technieken en vakmanschap wordt niet alleen de technische kwaliteit van het project gewaarborgd, maar wordt ook de historische en culturele waarde van het erfgoed behouden en versterkt. Het project is een uitstekend voorbeeld van hoe traditionele ambachten kunnen worden gecombineerd met moderne technieken, wat het erfgoed een nieuwe toekomst biedt.
Criterium 2: Architecturale kwaliteit (3 punten)
Het herbestemmingsproject van het Begijnhof in Hasselt vormt een harmonieuze integratie van de site in zowel de bebouwde als de natuurlijke omgeving, met respect voor het historisch erfgoed en de oorspronkelijke context van de site. De uitgangspunten van het project beantwoorden nauwgezet aan de doelstellingen van de opdrachtgever en streven naar een evenwichtige balans tussen erfgoedbehoud, educatieve invulling en publiek toegankelijkheid. Na de zijn restauratie, herbestemming en herwaardering moet de site beter ontsloten zijn voor zijn gebruikers en bezoekers en dienaangaande een historische en groenbeleving aanbieden.
De intentie bestaat erin om de site tot leven te brengen. De begijnhofwoningen zullen in gebruik genomen worden door UHasselt voor hun architectuurlessen. De tuin wordt overgedragen aan de stad Hasselt als publieke zone. Het poortgebouw zal gecombineerd gebruikt worden en zal een auditorium en een belevingsruimte onderbrengen. Middels een Open Oproep Vlaams Bouwmeester werd een ontwerper gezocht om het programma uit te werken.
Vanuit historisch perspectief was het Begijnhof lange tijd een gesloten en introverte site, gekenmerkt door de monumentale aanwezigheid van de kerk. Door het bombardement in 1944 verdween dit centrale zwaartepunt en verloor de site haar balans. De herontwikkeling speelt hierop in door de tuin als nieuw hart van de site te positioneren, waardoor een groene long in het stadscentrum van Hasselt ontstaat. Dit wordt gerealiseerd door de vergroting van de groenzones en de integratie van de ruïnes in een open parklandschap. De tuin fungeert als een groene long in het stadscentrum, waar erfgoed, natuur en hedendaagse architectuur elkaar versterken.
Het project zorgt ervoor dat de Begijnhofsite beter geïntegreerd wordt in het stedelijke weefsel van Hasselt. Dit wordt gerealiseerd door onder meer de nieuwe doorsteek naar de Witte Nonnenstraat en het samenbrengen van diverse functies. Hierdoor evolueert de site van een geïsoleerd erfgoedensemble naar een actief onderdeel van het netwerk van publieke ruimten in de stad. De toegankelijkheid van de site wordt bovendien vergroot door de tuin open te stellen en een vloeiende overgang te creëren tussen het begijnhof en aangrenzende culturele instellingen zoals Z33 en het Jenevermuseum.
Daarnaast versterkt de toevoeging van de panoramatoren de dynamiek van de site, zonder de historische structuur te verstoren. De toren fungeert niet alleen als nieuw oriëntatiepunt binnen de stad, maar ook als een subtiele verwijzing naar de verdwenen hoogte van de kerk.
De bestaande begijnhofhuizen worden zorgvuldig gerestaureerd en herbestemd tot een universitaire campus voor architectuur en kunst. De herbestemming voor de Universiteit Hasselt, met onder andere masterstudio’s voor architectuur, verblijfsruimtes voor gastprofessoren en een stadslabo, draagt bij aan een dynamische en duurzame invulling van de site. De renovatie streeft naar een evenwicht tussen erfgoedbehoud en hedendaags gebruik, met een optimale benutting van de beschikbare ruimte – volledig in lijn met de wensen van de opdrachtgever.
Om de circulatie binnen de begijnhofwoningen te verbeteren, wordt een enfilade langs de buitengevel gecreëerd en bestaande schouwen verhoogd om een doorgang mogelijk te maken. Deze ingrepen zorgen ervoor dat alle begijnhofhuisjes intern vloeiend met elkaar verbonden worden, waardoor hun functionaliteit aanzienlijk toeneemt. Daarnaast wordt een lift geïnstalleerd om rolstoeltoegankelijkheid te garanderen.
Verder worden de dakkapellen opnieuw geïntroduceerd in overeenstemming met de historische stijl, zodat de atelierruimtes genieten van voldoende daglicht en de zolderruimtes optimaal benut kunnen worden. Aan de straatzijde worden grote dakkapellen geplaatst met een lateraal zicht op de straat, voorzien van een blind raam met beglazing in de zijkanten, wat een subtiele visuele openheid creëert waar voorheen een gesloten aanzicht was. De dakkapellen aan de tuinzijde krijgen daarentegen een directe zichtrelatie met de tuin, wat de verbinding tussen binnen en buiten versterkt.
Daarnaast draagt het project bij aan de toeristische en culturele aantrekkingskracht van Hasselt. De begijnhoftuin wordt een rustpunt in de stad, waar erfgoed, natuur en hedendaagse functies elkaar ontmoeten. De kerkruïne krijgt een herwaardering die haar centrale rol binnen het begijnhof opnieuw benadrukt en die een breed scala aan culturele en educatieve activiteiten mogelijk maakt. Terwijl het poortgebouw werd omgevormd tot een auditorium met foyer en museale ruimte.
Zoals hierboven aangetoond vormt respect voor de historische structuren en materialen de kern van deze restauratie. Waar mogelijk blijven authentieke elementen behouden en subtiel geïntegreerd, terwijl zorgvuldig ontworpen nieuwe toevoegingen de erfgoedwaarde versterken. De samensmelting van oude en nieuwe elementen gebeurt op een verfijnde en harmonieuze wijze, zodat het unieke karakter van de site gewaarborgd blijft.
Op het vlak van materialisatie wordt daarenboven sterk ingezet op het behoud van de historische sfeer. Zo worden de gevels met minimale ingrepen gerestaureerd, terwijl authentieke materialen zoals hergebruikte kasseien en kalksteenslag opnieuw worden toegepast. De verlichting en inrichting blijven subtiel en functioneel, waardoor de erfgoedwaarde op een respectvolle manier wordt versterkt.
Tot slot kunnen we concluderen dat het uiteindelijke resultaat trouw blijft aan de oorspronkelijke intentie: het begijnhof wordt hersteld als een betekenisvolle erfgoedsite met een hedendaagse invulling in harmonie met het dynamische stadsleven. De zorgvuldige balans tussen erfgoedbehoud en moderne noden maakt dit project niet alleen een architecturale ingreep, maar ook een sociaal en cultureel ankerpunt binnen Hasselt. Het verkregen resultaat sluit hierbij nauw aan bij de verwachtingen en wensen van de opdrachtgevers, waardoor de herbestemming zowel duurzaam als toekomstgericht is.
Criterium 3: Het publieke en maatschappelijke karakter van het project (3 punten)
Het begijnhof was tot dusver gekenmerkt als een besloten site, een bijzondere stille plek die weliswaar dagelijks tussen 9-18u opengesteld werd, maar een stille plek in de stad. Het geheel was omsloten door muren met slechts één toegang via de poort vanaf de Zuivelmarkt. Het was dus vanaf de projectdefinitie duidelijk dat de toegankelijkheid en de invulling van het begijnhof beter verdiende. Gedurende het volledige ontwerpproces werd vergaderd met Inter, die bij diverse ontwerpsessies ook mee aan de tafel schoof. Integrale toegankelijkheid is moeilijk in een erfgoedsite, maar het zoveel als mogelijk benaderen is onze grote ambitie als bouwheer. De plek moet immers een plek worden voor zowel de gebruikers van de begijnhofwoningen (studenten en proffen), maar ook voor iedere Hasselaar, Limburger, bezoeker,..
Het park is open voor het publiek, maar oogde voorheen slechts weinig uitnodigend. Een extra toegang zal de site activeren. De nieuwe verbinding tussen de Witte Nonnenstraat en de Zuivelmarkt, respecteert de rust van de besloten Begijnhofsite, maar zorgt voor meer passage en een betere toegankelijkheid van en doorheen het park. Een doorgaand pad wordt ingericht als een afgebogen pad doorheen het poortgebouw en langsheen Z33 en het jenevermuseum.
Aangepaste materiaalkeuzes en zachte paswijzigingen zorgen voor een betere toegankelijkheid en wayfinding. Zo blijft het grindpad langs de tuinen behouden, maar aangelegd met beter toegankelijke kalibers. Het centrale kasseipad vanaf het poortgebouw wordt volledig aangepakt: de kasseien worden gezaagd, herlegd en aangepast ingevoegd, zodat ze beter beloopbaar zijn en aansluiten op de integraal toegankelijke Begijnhofwoningen. Ook bij de poortjes, die toegang geven tot de verschillende begijnhofwoningen, wordt net iets hoger aangesloten, zodat alle tuintjes vlotter toegankelijk worden. Ter hoogte van het poortgebouw komen nieuwe hellingen in de vorm van een natuurlijke rondgang voor een integrale toegankelijkheid. Rond de kerkruine worden de groenzones aanzienlijk vergroot. De halfverhardingen worden daarbij tot een minimum teruggedrongen.
Zowel in de begijnhofwoningen, het poortgebouw en de nieuwe panoramatoren worden liften voorzien om een integrale toegankelijkheid mogelijk te maken. Er wordt zo ingezet om iedereen een evenwaardige beleving te kunnen garanderen op de site. In de hoek van beide flanken van de begijnhofwoningen was gezien de aaneenschakeling van verschillende huisjes een groot niveauverschil aanwezig. Om beide flanken van het begijnhof integraal toegankelijk te verbinden, was er een ingreep noodzakelijk. Ter hoogte van de bestaande trap in wordt er een doorlooplift voorzien. Een nieuwe huislift ontsluit zo alle niveaus en is met zijn beperkte uitloophoogte de bestaande constructie genegen. Dankzij de strategische positie van de lift, kan de campus architectuur voor 80% toegankelijk zijn voor rolstoelgebruikers. Enkel de zolders van het hoekhuis t.e.m. huis 13 zijn niet integraal toegankelijk, maar gezien de inwisselbaarheid van de studio’s, was dit samen met Inter te verantwoorden.
Los van bovenstaande zal de site in de toekomst op diverse aspecten een meerwaarde betekenen. Niet alleen komt er meer kwalitatieve rustruimte vrij in de stad, de plek zal weldra zodanig multifunctioneel inzetbaar zijn en letterlijk een nieuw leven krijgen. De studenten architectuur zullen de begijnhofwoningen echt benutten en hier hun creativiteit kunnen laten vloeien. De tuin, die eigendom wordt van de stad Hasselt, zal overdag toegankelijk zijn voor iedere bezoeker. De site zal de mogelijkheid bieden om de stad te doorkruisen of om hier even tot rust te komen.
Indien je wat verder wil kijken, zal het mogelijk zijn om de panoramatoren te beklimmen en zo over de mijnterrils in Limburg heen te kijken. Het hart van de begijnhoftuin biedt de mogelijkheid om te reflecteren aan de waterspiegel in de kerkruïne, waar ook andere publieke evenementen kunnen georganiseerd worden.
Daarnaast zal in het poortgebouw een belevingsruimte worden ingericht die een blik op de geschiedenis van de site zal werpen. Daarnaast zijn er ook gemeenschappelijk te gebruiken faciliteiten zoals het auditorium in het poortgebouw of de stadslabo’s in de begijnhofwoningen.
De wisselwerking met Z33 enerzijds, het jenevermuseum anderzijds biedt eindeloze mogelijkheden en zorgt voor een stevige basis als toeristische trekpleister.
Gedurende het volledige projectproces werd er op verschillende momenten in dialoog gegaan. Enkel al in 2024, werd de werf opengesteld voor publiek tijdens de Openwervendag. Hier werd eerst een preview gegeven aan de omwonenden, die exclusief werden uitgenodigd om voor het grote publiek een kijkje te komen nemen. Daarnaast werd er een tentoonstellingspad opengesteld tijdens de Virga Jessefeesten in Hasselt en werden de deuren nog eens geopend tijdens de Open Momumentendag.
