Projectomschrijving
Stad Mechelen, Ingenium en Levuur/Contutti maakten in nauwe onderlinge samenwerking een visie en strategie op voor de warmtetransitie voor het volledige grondgebied van de stad Mechelen. De ambitie van deze strategie is om volledig af te stappen van fossiele brandstoffen voor de verwarming van nieuwe en bestaande gebouwen op het grondgebied van Mechelen (residentieel, kantoor, publieke en niet-publieke diensten, stadsgebouwen, niet-intensieve industrie,…) door gebouwrenovatie en door het voorzien van alternatieve verwarmingstechnieken zoals warmtepompen en warmtenetten.
De studie brengt de huidige situatie voor verwarming van de stad in kaart (warmtevraag en aanbod aan potentiële duurzame en hernieuwbare warmtebronnen) en geeft meerdere evolutiescenario’s weer voor de verduurzaming van de gebouwde ruimte in Mechelen door gebouwrenovatie. Ze geeft via warmtezoneringsplannen een richting voor de stad waar op het grondgebied collectieve warmteoplossingen (warmtenetten in diverse vormen) te verkiezen zijn en waar individuele warmteoplossingen (zoals warmtepompen) te verkiezen zijn. Daarnaast werkten we een kader uit met en voor de stadsdiensten om de gecreëerde kaarten ook actief te gebruiken in het stedelijke beleid.
Aansluitend zoomden we via een aantal deelopdrachten in op enkele kenmerkende deelzones in de stad waar we de warmtestrategie concreet toepasten (‘wijkontwikkelingsplannen’), zoals bedrijventerrein Mechelen-Noord, de Mechelse Vesten (‘Klimaatwijk Mechelse Vesten’) en de grote gemengde geplande brownfieldontwikkeling van de Raghenowijk.
Het hele proces werd mee begeleid en gestuurd door een belangrijke groep interne en externe betrokkenen. Op deze manier werd doorheen het hele proces gewerkt aan een duurzame Warmtecoalitie met sleutelactoren die ook na afloop van de studie mee hun schouders willen zetten onder de realisatie van deze warmtestrategie.
Bijdrage aan duurzaamheid
Het doel van de warmtestrategie van stad Mechelen is inherent duurzaam: het vormt een leidraad voor de stad en haar partners over hoe om te gaan met de warmtetransitie. De ambitie van de strategie is om volledig af te stappen van fossiele brandstoffen voor de verwarming van nieuwe en bestaande gebouwen op het grondgebied van Mechelen (residentieel, kantoor, publieke en niet-publieke diensten, stadsgebouwen, niet-intensieve industrie,…) door gebouwrenovatie en door het voorzien van alternatieve verwarmingstechnieken zoals warmtepompen en warmtenetten.
Daarnaast werd gewerkt aan een duurzame Warmtecoalitie. De stad kan de warmtetransitie niet alleen in gang zetten. Daarom werden sleutelactoren in Mechelen gezocht die bereid zijn om hiervoor hun tijd, middelen en expertise in te zetten. Een duurzame en succesvolle uitrol van de warmtestrategie staat of valt namelijk met de samenwerking tussen de diensten binnen de stad en het engagement van (stedelijke) actoren buiten het stadsbestuur. Het gaat om diverse stadsdiensten, nutsmaatschappijen, projectontwikkelaars, de provincie, huisvestingsmaatschappijen, (lokale) energiecoöperaties, potentiële aanbieders van (rest)warmte, bedrijventerreinuitbaters,… Bedoeling is dat deze Warmtecoalitie ook na het aflopen van de studie samen de schouders onder de transitie blijft zetten.
De impact van de warmtestrategie is op dit moment nog niet onmiddellijk meetbaar, maar door het stap voor stap implementeren van deze strategie zal de vermindering van het gasverbruik op stadsniveau gradueel gemeten kunnen worden. Voor projecten waar de stad zelf een grote impact heeft (eigen stadsgebouwen, stadsontwikkelingsprojecten,…) zal het effect van de warmtestrategie door het bewust kiezen voor fossielvrije verwarming veel sneller meetbaar en zichtbaar zijn.
Mechelen koos voor een pioniersrol in de warmtetransitie in Vlaanderen en België. De opmaak van de strategie gaat uit van de lokale situatie in Mechelen, maar de aanpak is grotendeels reproduceerbaar voor andere steden en gemeenten. Door het lerend netwerk waar Mechelen deel van uitmaakt, via onder andere het Europese SHIFFT-project, de provincie Antwerpen en de VVSG, werden belangrijke inzichten en het gelopen traject reeds uitgebreid gedeeld.
De impact op de burgers
De succesvolle uitrol van een warmtestrategie is een werk van alle burgers en betrokken lokale partijen. Participatie vormde daarom een belangrijk deel van het gevolgde traject.
Een belangrijk deel van de studie vormde het opzetten van de stedelijke Warmtecoalitie. De stad kan de warmtetransitie niet alleen in gang zetten. Daarom werden sleutelactoren in Mechelen gezocht die bereid zijn om hiervoor hun tijd, middelen en expertise in te zetten. Een duurzame en succesvolle uitrol van de warmtestrategie staat of valt namelijk met de samenwerking tussen de diensten binnen de stad en het engagement van (stedelijke) actoren buiten het stadsbestuur. Het gaat om diverse stadsdiensten, nutsmaatschappijen, projectontwikkelaars, de provincie, huisvestingsmaatschappijen, (lokale) energiecoöperaties, potentiële aanbieders van (rest)warmte, bedrijventerreinuitbaters,… Bedoeling is dat deze Warmtecoalitie ook na het aflopen van de studie samen de schouders onder de transitie blijft zetten.
Voor het duurzaam opbouwen van deze Warmtecoalitie werd gewerkt met een participatieve tweesporenaanpak, zie hiervoor eveneens de beschrijving van het samenwerkingsproces (zie verder).
Tijdens studies voor specifieke deelgebieden werden bovendien heel wat lokale partijen betrokken. Bij bijvoorbeeld de deelstudie voor de transitie van bedrijventerrein Mechelen-Noord werden meerdere sessies georganiseerd met de bedrijventerreinvereniging en de aanwezige bedrijven. Tijdens de deelstudie voor de transitie van de Vesten (de kleine Ring van Mechelen) werd een oproep in de media gehouden waarbij de verenigingen van mede-eigenaars (VME’s) van appartementsgebouwen op deze Vesten zich kandidaat konden stellen voor het doorlichten van de gebouwen en een renovatieprogramma uit te tekenen (https://www.gva.be/cnt/dmf20211220_93108017). Drie appartementsgebouwen werden uitgekozen en de studie werd in nauw overleg met de VME uitgewerkt en toegelicht aan de bewoners. Deze contacten waren zeer leerrijk voor de stad en het studieteam om te zien hoe deze partijen omgaan met de warmtetransitie en welke specifieke ondersteuning ze kunnen gebruiken voor technisch en financieel advies, energieregelgeving, subsidiemechanismes, het aangaan van energieleningen,…
Daarnaast kiest stad Mechelen bewust voor het actief ondersteunen van burgers, VME’s, lokale bedrijven,… via het Energiepunt voor het implementeren van de warmtestrategie.
