Projectomschrijving
Het debat over de Centrale Lanen van Brussel, gelegen in het hart van de stad, is emblematisch voor de tegenstrijdige visies op stedelijke ontwikkeling en de rol van de openbare ruimte. SumProject heeft sinds het winnen van de ontwerpwedstrijd in 2000 een effectieve rol gespeeld, soms achter de schermen, andere keren door zich in het publieke debat te mengen, door voorstellen en visualisaties, om het idee te installeren dat een autovrije omgeving de na te streven duurzame visie is.
Na de beruchte premetrowerken in de jaren zeventig werd het herontwerp van de Haussmann-boulevards gegenereerd vanuit de bestuurdersstoel en met een snelheid van 60 km/u. De uitdaging was nu om een eigentijds en robuust stedelijk kader te bedenken voor de negentiende-eeuwse typologie van de boulevard, om zo tegemoet te komen aan de uiteenlopende eisen en om in een ander tempo een kwalitatieve openbare ruimte te creëren.
De inrichtingsprincipes voor de nieuwe Centrale Lanen kennen enerzijds een conceptuele onderbouw en zijn anderzijds gebaseerd op technische uitgangspunten en randvoorwaarden. Het ontwerp is tot stand gekomen doorheen analyse (vooronderzoek) en ontwerpend onderzoek (evalueren van ruimtelijke scenario’s) en focust op klimatologische duurzaamheid en sociale duurzaamheid.
Aftoetsingen en bijsturingen van beide onderzoeken zijn gebeurd met een reeks nauw betrokken partners (overheden, stadsdiensten,...) en actoren (nutsmaatschappijen, cultuurhuizen, lokale vzw’s,...), alsook met de bevolking en de directe gebruikers van de lanen, die via workshops en bevraging actief konden participeren.
De nieuwe structuur van de boulevards, symmetrisch verdeeld in verschillende secties, met een centrale doorgang voor mensen met haast, geflankeerd door plekken om te zitten en elkaar te ontmoeten, met banken, terrassen of groen en aangrenzende ruimte voor de "flaneur" langs de winkelpuien, is even simpel als effectief. De inherente logica is onmiddellijk toegepast door de gebruikers en structureert het stedelijk leven op de Centrale Lanen in zijn cycli van dag en nacht, werkdagen en weekends, seizoensgebonden activiteiten...
Het voetgangersgebied geeft ruimte aan nieuwe ervaringen en gebruiken, zoals flaneren, spel, sport, muziek, geuren, groen,... De laan vormt niet langer een moeilijk over te steken barrière, maar is een verbindende en gastvrije publieke ruimte. Er wordt hierbij gestreefd naar een optimalisatie van stedelijk groen, met een duurzaam gebruik van opgevangen regenwater.
Het project creëert “shared spaces”, in het meervoud, gedifferentieerd en gericht op medegebruik. De verschillende deelruimten uit het plan zijn op te vatten als complementaire plekken, steeds in relatie met hun omgeving. Ze versterken de lokale samenhang door in te spelen op specifieke activiteiten en identiteiten aan de oost- en westzijden van de boulevard. Op grotere schaal versterkt het project de laterale stromen, die stadsdelen aan elkaar hechten door kruispunten om te vormen tot ontmoetingsplaatsen en zich uit te strekken in de zijstraten.
Duurzaamheid
Door de jarenlange beperking van het gemotoriseerd verkeer en dus ook van de daaraan gekoppelde hinder is ervoor geopteerd om sterk in te zetten op het versterken van het landschappelijk en zintuigelijk karakter van de plek. De bezoekers ervaren visueel de groene aanleg kunnen zien maar kunnen deze ook ruiken en zien veranderen overheen de seizoenen. Een belangrijke aandacht wordt verleend aan de groenaanleg in zijn verschillende vormen; hoogstammige bomen, meerstammige boompjes, vaste planten, grassen, gazon en bloembollen. Dit teneinde het hele jaar door een aantrekkelijk en duurzaam stadslandschap te bekomen. Langs de lanen zijn er kleine toegankelijke pocketgadens voorzien, die rustmomenten vormen in de stad. Daarnaast is het Fontainasplein aangelegd als een groene square tussen de St. Jacobs en Anneessens woonwijken.
Het water is als landschapselement vrijwel geheel uit het Brusselse stadsbeeld verdwenen. De overwelving van de Zenne en de ongedifferentieerde behandeling van het regenwater zijn hier mede de oorzaak van. Vandaag speelt het regenwater opnieuw een belangrijke rol in de Centrale Lanen.
Het project zet in op een maximaal gebruik van gerecupereerd regenwater door een infiltratiesysteem dat regenwater afkomstig van de daken van de naastliggende gebouwen, de flaneer- en verblijfszones opvangt en hergebruikt voor het bewateren van het groen. Het water wordt opgevangen in reservoirs onder de groene zones en kan dienst doen voor de irrigatie van de talrijke nieuwe aanplantingen.
In het verlengde van de Beurs (Ortsstraat) is een waterspiegel voorzien met fontein dat in de zomer als doorwaadbaar speelelement gebruikt worden door kinderen.
De transformatie van een versteende autosnelweg naar groene verblijfszones in het centrum van de stad speelt sterk in op de sociale duurzaamheid die dit project beoogt. Een teruggave van de publieke ruimte aan haar inwoners en bezoekers.
Maatschappelijk karakter
Door de heraanleg van de noord-zuid as in combinatie met de uitwerking van een nieuwe visie over mobiliteit in de stad, vormen de Centrale Lanen geen barrière meer tussen de boven- en benedenstad. De breuklijn die ontstaan is in de 20ste eeuw door het autoverkeer werd vervangen door een verbindend concept.
De transformatie creëert een ontmoetingsruimte tussen het oosten en het westen van de binnenstad. De as die door de eeuwen heen is gecreëerd en die de stad in twee splitste is vandaag de facilitator om vernieuwende verbindingen te creëren. De kruispunten die vroeger moeilijk te kruisen waren, zijn omgevormd tot kleine pleintjes waar het aangenaam vertoeven is. Een stedelijke ontmoetingsruimte vormt de toekomst van het 21ste eeuwe Brussel.
De aangelegde lanen en pleintjes maken talrijke nieuwe gebruiken mogelijk voor de verschillende stadsgebruikers. Wandelen, fietsen, rolschaatsen, winkelen, uitrusten op een bank, spelen op straat of in de tuintjes, evenementen bekijken, terrasjes doen,... ieder beleeft de plek op zijn eigen ritme. Er is specifieke aandacht verleend aan een universele toegankelijkheid van de lanen en pleinen.
De lanen vormen een grote ruimte met verschillende eigenheden in het verlengde van de aansluitende buurten. Dit zorgt voor een afwisseling en animatie.
Innovatie
Brussel is natuurlijk een stad met vele actoren. Het realiseren van een project van deze omvang kan niet zonder het voeren van een gedegen proces en participatietraject. Door samenwerking en dialoog is het afgelegde traject mogelijk gemaakt. Gemeentelijke, federale, regionale actoren werden samengebracht. Daarnaast wordt er sterk ingezet op participatie en communicatie van en naar culturele actoren (AB, Beursschouwburg, De Munt,...) en naar de inwoners.
De participatie richtte zich op de vraag over welke functies in de verschillende zones thuishoren: groene ruimte, speeltuigen, fietsparkings, fonteinen, banken, kunstwerken,... Ook de esthetiek van het voorontwerp kwam aan bod. Aan de hand van verschillende werkmethoden kwam dit traject tot stand: presentaties, werkgroepen, terreinateliers, terreinacademies. De output van deze momenten werden door ons als ontwerpteam meegenomen en waar mogelijk geïntegreerd in het project.
De locatie vroeg een innovatief concept om de transformatie te realiseren. Onder de Centrale Lanen bevinden zich immers een premetro tracé, overwelving van de Zenne, rioleringssystemen. Dit maakt dat de werkbare ruimte zeer beperkt was om groen te integreren. Via een innovatief systeem met recuperatie- en infiltratiesysteem van regenwater zijn we er in geslaagd om volwaardig groen te integreren.
